هاوبه‌ش دانان (شیرك)
پێویسته بزانین هاوبه‌ش دانان به شێوه‌یه‌كی گشتی له چ ڕوویه‌كه‌وه دروست ده‌بێت ئنجا خۆمانی لێ بپارێزین، بۆ ئه‌وه‌ی نه‌كه‌وینه هاوبه‌ش دانانه‌كه‌وه.
هاوبه‌ش دانان له دوو بواری سه‌ره‌كییه‌وه دروست ده‌بێت:
یه‌كه‌م: له بیرو باوەڕدا واته: (ألإعتقاد): ئه‌میش دوو جۆره:
أ- هاوبه‌ش دانان له فرمانه‌كان (افعال)ی خوادا: وه‌ك باوەڕ بوون به‌وه‌ی كه پیاو چاك ده‌توانێت ده‌ست بخاته كاروباری بونه‌وه‌ره‌وه، یاخود مشوری ده‌خوات، یان باران ده‌بارێنێت، یان نه‌خۆش چاك ده‌كاته‌وه، یاخود ده‌توانێت زیان بگه‌یه‌نێ و سوود ببه‌خشێت. یان باوەڕ بوون به‌وه‌ی ڕۆژو مانگ و بت و دارو به‌ردو گوێره‌كه‌و مانگا یان جنۆكه‌و شه‌یتان و فریشته، یان مرۆڤ وه‌ك (فیرعه‌ون و بوزا) ده‌توانن فه‌رمانه‌كانی خوا ئه‌نجام بده‌ن، خوای گه‌وره له‌سه‌ر زمانی ئیبراهیم پێغه‌مبه‌ره‌وه سه‌لامی خوای لێ بێت ده‌فه‌رموێت: (الَّذِي خَلَقَنِي فَهُوَ يَهْدِينِ * وَالَّذِي هُوَ يُطْعِمُنِي وَيَسْقِينِ * وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ) الشعراء/٧٨-٨٠ واته: په‌روه‌ردگارم ئه‌و خوایه‌یه كه دروستی كردووم و ڕێنمایم ده‌كات، ئه‌و خوایه‌ی خواردنم ده‌دات و تێر ئاوم ده‌كات، وه ئه‌گه‌ر نه‌خۆش كه‌وتم چاكم ده‌كاته‌وه.
ب- هاوبه‌ش دانان له سیفا‌ته‌كانی خوادا: وه‌ك باوەڕ بوون به‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ران یان پیاو چاكان، یان جادوو گه‌رو سیحر بازان، غه‌یبزانن، خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: (قُل لّا يَعْلَمُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ الْغَيْبَ) النمل/٦٥ واته: ئه‌ی موحه‌مه‌د صَلَی اللَهُ عَلَيْهِ وَسَلَمَ بڵێ: ئه‌وه‌ی له ئاسمانه‌كان و زه‌وی دا بێت غه‌یب نازانێت بێجگه له خوا. پێغه‌مبه‌ریش صَلَی اللَهُ عَلَيْهِ وَسَلَمَ ده‌فه‌رموێت: (لَّا يَعْلَمُ الْغَيْبَ إِلَّا اللَّهُ) رواه الطبرانی، وهو حدیث حسن[1] واته: كه‌س غه‌یب نازانێت بێجگه له خوای گه‌وره .
یاخود باوەڕ بوون به‌وه‌ی ده‌بێت میانگیری (واسیته) یه‌ك له نێوان خوای گه‌وره‌و به‌نده‌كه‌یدا هه‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی لێی خۆش ببێت، یان نزاو پاڕانه‌وه‌ی گیرا بكات، یاخود یارمه‌تی بدات وه‌ك چۆن ناتوانرێت دەسەڵاتدارێك ببینرێت یان داخوازییه‌كی لێ داوا بكرێت به هۆی میانگیرێكه‌وه نه‌بێت، بێگومان ئه‌وه لێچواندنی (تشبیه)ی خوای گه‌وره‌یه به ئاده‌میزاده‌وه له سیفه‌ته‌كانیدا، خوای میهره‌بان ده‌فه‌رموێت: (لَيسَ كَمِثْلِهِ شَيءٌ) الشورى/١١ واته: هیچ شتێك به وێنه‌ی خوای گەورە نییه.
دووه‌م: له شوێن كه‌وتندا واته (شرك ألإتباع): ئه‌میش دوو جۆره:
أ- هاوبه‌ش دانان له په‌رستندا: وه‌ك پاڕانه‌وه‌و نوێژ كردن و ڕۆژو گرتن و قوربانی سه‌ربڕین و نه‌زر كردن و كڕنوش بردن و ترسان و خۆشویستن و .. هتد خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: (قُلْ إِنَّ صَلاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ،لاَ شَرِيكَ لَهُ) الأنعام/١٦٢ واته: ئه‌ی موحه‌مه‌د صَلَی اللَهُ عَلَيْهِ وَسَلَمَ بڵێ: نوێژ كردنم و قوربانی سه‌ربڕینم و ژیان و مردنم بۆ خوای په‌روه‌ردگاری جیهانه، هیچ هاوبه‌شێكی نییه. پێغه‌مبه‌ریش صَلَی اللَهُ عَلَيْهِ وَسَلَمَ ده‌فه‌رموێت: (قالَ اللهُ تعالَى: أنَا أغْنِى الشُّرَكاَءِ عَنِ الشِّرْكِ،مَنْ عَمِلَ عَمَلَاً أشْرَكَ مَعِي فِيهِ غَيرِي،تَرَكْتُهُ وَ شِرْكَهُ) حدیث قدسی، رواه مسلم[2] واته: خوای گه‌وره فه‌رمویه‌تی: من ده‌وڵه‌مه‌ند ترینی هاوبه‌شانم كه پێویستم به هاوبه‌ش دانان نییه، هه‌ر كه‌س كارێك بكات و غه‌یری من بكات به هاوبه‌ش له گه‌ڵمدا، واز له خۆشی و هاوبه‌ش دانانه‌كه‌شی ده‌هێنم .
ب- هاوبه‌ش دانان له یاساو رێسادادان (تشریع) دا: واته: دانانی غه‌یری خوا به یاسادانه‌ر، به جۆرێك حه‌رامی خوا حەڵاڵ بكات و حەڵاڵ حه‌رام بكات و به ویست و ئاره‌زوی خۆی یاساو ده‌ستور دابنێت و به‌رنامه‌و په‌یڕه‌وی فیكری دیاری بكات و خه‌ڵكی شوێنی بكه‌ون و پابه‌ندی بن وه‌ك چۆن باوەڕ دار پابه‌ندی به‌رنامه‌ی خوا ده‌بێت، ئنجا ئاره‌زووی خودی مرۆڤه‌كه بێت، یاخود نه‌ریتێكی کۆمەڵایه‌تی بێت، یا ڕێ و ڕه‌سمێكی هۆزو تیره بێت، یان په‌یڕه‌وو ڕێبازێكی حیزبیی بێت، یاخود یاساو ده‌ستورێكی ده‌وڵه‌تی بێت، وه‌ك یه‌ك وایه، خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: (أَمْ لَهُمْ شُرَكَاءُ شَرَعُوا لَهُم مِّنَ الدِّينِ مَا لَمْ يَأْذَن بِهِ اللَّهُ) الشوری/٢١ واته: ئایا هاوبه‌شی تریان هه‌یه بێجگه له خوا كه ڕێبازو ئاینی تریان بۆ بنێن له‌وانه‌ی خوا مۆڵه‌تی پێ نه‌داون.
ئاماده‌كردنی: كــاوان كــوردی
پێداچوونەوە و توێژینەوەی فەرمودەکان: مامۆستا کرێکار
[1] ريوایەتی سەیدنا سەلەمەی کوڕی ئەکوەعەو ئەوەش سەرچاوەکانێتی: (الطبراني/المعجم الكبير (٦٢٤٥)، الحاكم/المستدرك (١٤). الهيثمي له مجمع الزوائد (١٣٨٦٩)دا دەفەرموێ: رجاله رجال الصحيح. ئيمامى الذهبيش له التلخيصدا دەفەرموێ: على شرط مسلم).