حوکمی نوێژنەکەر (بەشی دووەم)
پۆلی دووه‌م: ئه‌وانه‌ی فه‌رموویانه:
نوێژ نه‌كه‌ر فاسقه
چونكه گوناحی گه‌وره‌ی كردووه
ئه‌مه رای زۆرینه‌ی زانایان و شه‌رعناسانه، بۆچوونی سوفیانی سه‌وری و جمهوری پێشه‌وایانه ( ئیمامان ئه‌بو حه‌نیفه‌و مالیك و شافیعی) و یه‌كێك له ریوایه‌ته‌كانی ئیمامی ئه‌حمه‌دیشه..[1]
ئه‌مان ته‌كفیری ناكه‌ن ده‌فه‌رموون: كابرا كه موسوڵمانه‌و هاتۆته ناو بازنه‌ی ئیسلامه‌وه، چۆن ده‌توانین بێ دڵنیابوون له كافربوونی له ئیسلام بیكه‌ینه ده‌ره‌وه؟! ئه‌مانه‌ش ده‌كه‌نه به‌ڵگه‌ی خۆیان:
یه‌كه‌م: خوای گه‌وره له هه‌موو گوناهێك -جگه له شیرك - خۆش ده‌بێت:
١- (إِنَّ اللَّهَ لاَ يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَاء) النساء/٤٨ واته: خوای گه‌وه‌ر له‌وه خۆش نابێت شیركی بۆ بڕیار بدرێت، بەڵام له‌و كه‌متر خۆش ده‌بێت.. نوێژنه‌كردنیش تاوانێكه له شیرك كه‌متره‌و كه‌وتۆته به‌ر حه‌ز (مه‌شیئه‌ت)ە كه‌ی خوای گه‌وره بۆیه قابیلی خۆشبوونه.. كه‌وابوو به نوێژنه‌كردن كافر نه‌بووه.
شه‌رعناسانی به‌رامبه‌ر وەڵامیان داوه‌ته‌وه كه ئایه‌ته‌كه نه‌فی كافر بوونی نوێژ نه‌كه‌ری تێدا نیه.. كه پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فه‌رمووی: (إنَّ بَينَ الرَّجُلِ وَبَينَ الشِّرْكِ والكُفْرِ تَرْكُ الصَّلاةِ)[2] واته: له نێوان كابراو شیرك و كوفردا هه‌ر وه‌ل كردنی نوێژه‌كان هه‌یه.. كابرای به كافر داناوه، كه مادام وایه نوێژنه‌كه‌ر به‌ر حوكمی ناوه‌رۆكی ئایه‌ته‌كه ده‌كه‌وێت كه كافره (به پێی فه‌رمووده‌كه) ئیتر لێخۆشبوونه‌كه نایگرێته‌وه..
دووه‌م: هه‌ر كه‌سێك بڵێت لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه ده‌چێته به‌هه‌شته‌وه با نوێژیشی نه‌كردبێت:
٢- مه‌عازی كوڕی جه‌به‌ل خوا لێی رازی بێت ده‌فه‌رموێ: پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فه‌رمووی: (مَنْ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه مُخْلِصًا بِهَا عَلَى ذَلِكَ حَرَّمَهُ اللَّهُ عَلَى النَّارِ)[3] واته: هه‌ر به‌نده‌یه‌كی خوا شایه‌تی ئه‌وه بدات كه هیچ خوایه‌ك نیه شایانی په‌رستن بێت جگه له خوای گه‌وره، هه‌روه‌ها شایه‌تی بدات كه محمد صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نێرراوی خوایه حه‌تمه‌ن خوای گه‌وره به‌ر ئاگری دۆزه‌خی ناخات.
٣- فه‌رمووده‌كه‌ی عوباده‌ی كوڕی سامیت خوا لێی رازی بێت كه فه‌رمووی: پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فه‌رموویه‌تی (مَنْ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ وَأَنَّ عِيسَى عَبْدُ اللَّهِ وَرَسُولُهُ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِنْهُ وَالْجَنَّةُ حَقٌّ وَالنَّارُ حَقٌّ أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ عَلَى مَا كَانَ مِنْ الْعَمَلِ)[4] واته: هه‌ر كه‌سێك شایه‌تی ئه‌وه بدات كه خوای گه‌وه‌ر شایانی په‌رستنه‌و هیچ شه‌ریكێكی بۆ نیه‌و محمد صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ به‌نده‌و نێرراوی ئه‌وه، هه‌روه‌ها شایه‌تی بدات كه عیسا به‌نده‌و نێرراوی خوایه، عیسا ئه‌و ووشه و گیانه‌یه كه له خواوه خراوه‌ته مه‌ریه‌مه‌وه، دیسان شایه‌تی بدات كه به‌هه‌شت راسته‌و دۆزه‌خ راسته، ئه‌وه حه‌تمه‌ن كارو كرده‌وه‌ی هه‌ر چه‌ندو چۆنێك بێت، خوای گه‌وره ده‌یخاته به‌هه‌شته‌وه.
٤- فه‌رمووده‌كه‌ی مه‌عازی كوڕی جه‌به‌ل خوا لێی رازی بێت كه ده‌فه‌رموێ: پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فه‌رموویه‌تی: (مَنْ كَانَ آخِرُ كَلامِهِ:لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه دَخَلَ الجَنَّةَ)[5] واته: هه‌ر كه‌سێك كۆتا قسه‌ی لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه بێت ده‌چێته به‌هه‌شته‌وه..
٥- فه‌رمووده‌كه‌ی عوتبانی كوڕی مالیك خوا لێی رازی بێت كه ده‌فه‌رموێ: پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فه‌رمووی: (إنَّ اللهَ حَرَّمَ عَلَى النَّارَ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه يَبْتَغِي بِذَلِكَ وَجْهَ اللَّهِ)[6] واته: هه‌ر كه‌سێك له‌به‌ر خاتری خوا بڵێ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه، حه‌تمه‌ن خوای گه‌وره ناهێڵێت ئاگری دۆزه‌خی به‌ركه‌وێت.. پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لێره‌دا نوێژی نه‌كردووه به مه‌رجی قوتاربوون له ئاگری دۆزه‌خ و چوونه به‌هه‌شت..
به‌رامبه‌ره‌كانیان وەڵامی ئه‌مه‌یان داوه‌ته‌وه به‌وه‌ی كه ئه‌م ده‌قانه دوو جۆر مانا ده‌به‌خشن: یه‌كه‌میان گشتییه‌و به‌و فه‌رموودانه تایبه‌ت كراوه كه ته‌كفیری نوێژنه‌كه‌ر ده‌كه‌ن، یان ره‌ها (مطلق)ە و رێ به نوێژ نه‌كردن نادات، چونكه ووتنی لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه كه مه‌رجه كه (يَبْتَغِي بِذَلِكَ وَجْهَ اللَّهِ) و (صِدْقَاً مِنْ قَلْبِهِ) له‌به‌ر خاتری خوا بێت وله دڵه‌وه بێت.. كه‌سێك له‌به‌ر خاتری خوا شایه‌تمان بهێنێت و پڕ به دڵ قه‌ناعه‌ت كات و بڕیاری ئاشكرای له‌سه‌ر بدات، چۆن ده‌شێت نوێژێك نه‌كات كه هه‌ر ئه‌و خوا خۆشه‌ویسته له‌سه‌ری فه‌رز كردووه؟! [7]
سێیه‌م: كه‌سانێك له دۆزه‌خ دێنه ده‌ره‌وه كه كرده‌وه‌ی چاكه‌یان هه‌ر نه‌بووه !
٦- ئه‌بو سه‌عیدی خودری خوا لێی رازی بێت فه‌رمووده‌یه‌ك ده‌گێڕێته‌وه كه به فه‌رمووده‌ی دۆزه‌خیه‌كان (الجهنمیین) به‌ناوبانگه كه ده‌فه‌رموێ: پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فه‌رمووی: (إِذَا خَلَصَ الْمُؤْمِنُونَ مِنَ النَّارِ وأَمِنُوا فَـ ( وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ) مَا مُجَادَلَةُ أَحَدِكُمْ لِصَاحِبِهِ فِي الْحَقِّ يِكُونْ لَهُ فِي الدُّنْيَا بِأَشَدَّ مِنْ مُجَادَلَةِ الْمُؤْمِنينَ لِرَبِّهِمْ لِأخْوَانِهِمْ الَّذِينَ أُدْخِلُوا النَّارَ، قَالَ:يَقُولُونَ رَبَّنَا إخْوَانُنَا كَانُوا يُصَلُّونَ مَعَنَا وَيَصُومُونَ مَعَنَا وَيَحُجُّونَ مَعَنَا (وَ يُجَاهِدُونَ مَعَنَا) فَأدْخَلْتَهُمْ النَّارَ، قَالَ:فَيَقُولُ:إذْهَبُوا فأَخْرِجُوا مَنْ عَرَفْتُمْ مِنْهُمْ، فَيَأتُونَهُمْ، فَيَعْرِفُونَهُمْ بِصُوَرِهِمْ، لا تَأكُلُ النَّارُ صُوَرَهُمْ فَمِنْهُمْ مَنْ أَخَذَتْهُ النَّارُ إِلَى أنْصَافِ سَاقَيْهِ، وَمِنْهُمْ مَنْ أَخَذَتْهُ الَى كَعْبَيِهِ، (فَيَخْرُجُونَ مِنْهَا بَشَرَاً كَثِيرَاً) فَيَقُولُونَ رَبَّنَا قَدْ أَخْرَجْنَا مَنْ أَمَرْتَنَا، ثُمَّ يَقُولُ ارْجِعُوا فَمَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ وَزْنَ نِصْفِ دِينَارٍ مِنْ خَيْرٍ فَأَخْرِجُوهُ فَيُخْرِجُونَ خَلْقًا كَثِيرًا ثُمَّ يَقُولُونَ رَبَّنَا لَمْ نَذَرْ فِيهَا أَحَدًا مِمَّنْ أَمَرْتَنَا بِهِ حتَّى يَقُولُ أخْرِجُوا مَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالَ ذَرَةٍ (فَيُخْرِجُونَ خَلْقًا كَثِيرًا) قَالَ أَبُو سَعِيدٍ الْخُدْرِيُّ: إِنْ لَمْ تُصَدِّقُونِي بِهَذَا الْحَدِيثِ فَاقْرَءُوا إِنْ شِئْتُمْ ( إِنَّ اللَّهَ لَا يَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ وَإِنْ تَكُ حَسَنَةً يُضَاعِفْهَا وَيُؤْتِ مِنْ لَدُنْهُ أَجْرًا عَظِيمًا) النساء/ ٤٠ قَالَ فَيَقُولُونَ:رَبَّنَا أخْرَجْنَا مَنْ أمَرْتَنَا، فَلَمْ يَبْقَ فِي النَّارِ أحَدٌ فِيهِ خَيرٌ! قَالَ: ثُمُّ يَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ:شَفَعَتِ الْمَلَائِكَةُ، وَشَفَعَتِ الأنْبِياءُ، وَشَفَعَ الْمُؤْمِنُونَ، وَبَقِيَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ، قالَ:فَيَقْبِضُ قَبْضَةً مِنَ النَّارِ، أو قَالَ قَبْضَتَيْنِ، فَيُخْرِجُ مِنْهَا قَوْمًا لَمْ يَعْمَلُوا خَيْرًا قَطُّ قَدْ احْتَرَقُوا حَتَّى صَارُوا حُمَمًا، قال:فيقال لهم:ادخلوا الجنة، فما تمنيتم و رأيتم من شئ فهو لكم (و مثله معه) فيقةل أهل الحنة:هؤلاء عتقاء الرحمن، أدخلهم الجنة بغير عمل عملوه و لا خير قدموه)[8] واته: دوای ئه‌وه‌ی موسوڵمانه‌كان له مه‌ترسی چاره‌نووسی دۆزه‌خ قوتار ده‌بن، ده‌كه‌ونه موناقه‌شه‌ی كه‌سانی دیكه، قه‌سه‌م به‌و خوایه‌ی گیانی منی به‌ده‌سته به‌رگریی كردن و موناقه‌شه كردنتان له‌سه‌ر مافی هاوڕێكانتان له دنیادا گه‌وره‌ترو گرنگرتر نابێت وه‌ك له‌وه‌ی له قیامه‌تدا ده‌تانبێت له خزمه‌ت خوای په‌وره‌ردگاردا له به‌رگری كردنتان له‌وانه‌ی خراونه‌ته دۆزه‌خه‌وه، ئینجا ئه‌و موسوڵمانانه (ئه‌وانه‌ی موناقه‌شه‌و به‌رگریه‌كه له موسوڵمانه‌كانی تریان ده‌كه‌ن كه خراونه‌ته ناو دۆزه‌خه‌وه عه‌رزی خوای گه‌وره ده‌كه‌ن: خوایه خۆ ئه‌وانه له‌گه‌ڵماندا بوون، نوێژیان ده‌كرد له‌گه‌ڵماندا، رۆژوویان ده‌گرت له‌گه‌ڵماندا، زه‌كاتیان ده‌دا له‌گه‌ڵماندا، جیهادیان ده‌كرد له‌گه‌ڵماندا، كه‌چی تۆ خستووتنه ناو ئاگری دۆزه‌خه‌وه! خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێ: بڕۆن هه‌رچی ده‌ناسن ده‌ریان بهێننه‌وه. ده‌چن و هه‌رچیه‌ك به ده‌موچاوو ره‌نگ و روویاندا ده‌ناسن ده‌ریان ده‌هێننه‌وه، كه‌سیان ئاگر ده‌موچاوی نه‌سوتاندوون، هه‌ر له ئاگردان، هه‌یه ئاگر تا ناوه‌ندی لولاقی هاتووه‌و هه‌یانه تا قوله‌پێی هاتووه، ئیتر خه‌ڵكێكی زۆریان لێ ده‌هێننه ده‌ره‌وه‌و ده‌ڵێن: خوایه هه‌رچی فه‌رمانت پێكردبووین بیانهێنینه ده‌ره‌وه هێناوماننه‌ته ده‌ره‌وه، كه‌س له دۆزه‌خدا نه‌ماوه خێرێكی پێوه مابێت (یه‌عنی كرده‌وه‌یه‌كی چاكی كردبێت) ئینجا خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێ: فریشته شه‌فاعه‌تیان كرد، پێغه‌مبه‌ران شه‌فاعه‌تیان كرد، موسوڵمانان شه‌فاعه‌تیان كرد، به‌زه‌ییترینی خاوه‌ن به‌زه‌ییه‌كان (ئه‌رحه‌م و راحمین) ماوه، ئینجا چنگێك له‌و خه‌ڵكه تاو ده‌داتێ و له ئاگر ده‌ریان ده‌هێنێت كه به هیچ شێوه‌یه‌ك كرده‌وه‌یه‌كی چاكیان له‌به‌ر خاتری خوا نه‌كردووه هه‌موویان داپلوخاون و بوون به خه‌ڵووز، ده‌هێنرێن به‌ره‌و ئاوێك كه پێی ده‌وترێت ئاوی ژیان، ئه‌و ئاوه‌یان به‌سه‌ردا ده‌كرێت، هه‌ر هه‌موویان وه‌كو دانه‌وێڵه‌ی گوێ روبار ده‌ڕوێنه‌وه..
ئه‌م پۆله شه‌رعناسه ده‌فه‌رموون: ئه‌مه به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه نوێژنه‌كه‌ر كافر نیه، بۆیه سه‌ره‌نجام له ریزی موسوڵمانه یاخیه‌كاندا حسێب كراوه‌و له دۆزه‌خ هێنراوه‌ته ده‌ره‌وه..
به‌رامبه‌ره‌كانیان وەڵامیان داونه‌ته‌وه كه نوێژ ناكه‌وێته ناو ده‌سته‌واژه‌ی (لَمْ يَعْمَلُوا خَيرَاً قَطٌ)، چۆن ته‌سه‌ور ده‌كرێت كه نوێژنه‌كه‌ر خرابێته ریزی ئه‌وانه‌وه‌و له‌گه‌ڵ ئه‌واندا به فه‌تاره‌ت چووبێت؟! خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێ: (يَوْمَ يُكْشَفُ عَن سَاقٍ وَيُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ فَلَا يَسْتَطِيعُونَ * خَاشِعَةً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ وَقَدْ كَانُوا يُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ وَهُمْ سَالِمُونَ) القلم /٤٢-٤٣ واته: ئه‌و رۆژه‌ی لاق ده‌رده‌خرێت، داوایان لێ ده‌كرێت سوجده بۆ خوا ببه‌ن، ناتوانن. چاویان زه‌ق كردۆته‌وه‌و زه‌لیلێتی ماندووی كردوون، ئاخر كه له دنیادا كه ساغ و سه‌لیم بوون داوایان لێ ده‌كرا سوجده ببه‌ن، نه‌یانده‌برد !! فه‌رمووده سه‌حیحه‌كان ئه‌وه ده‌سه‌لمێنن كه هه‌ر كه‌سێك كه یه‌كخواپه‌رست ( موحد) بێت له دۆزه‌خ ده‌هێنرێته ده‌ره‌وه، ئه‌ویش به نیشانه‌و ئاسه‌واری ده‌سنوێژه‌كانیاندا ده‌ناسرێنه‌وه..
٧- له فه‌رمووده‌یه‌كی مه‌رفووعدا كه ئه‌بو هوره‌یره ده‌یگێڕێته‌وه ده‌فه‌رموێ: (...حَتَّى إِذَا فَرَغَ اللَّهُ مِنْ الْقَضَاءِ بَيْنَ عِبَادِهِ وَأَرَادَ أَنْ يُخْرِجَ (بِرَحْمَتِهِ)مِنْ النَّارِ مَنْ أَرَادَ أَنْ يُخْرِجَ مِمَّنْ كَانَ يَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه أَمَرَ الْمَلَائِكَةَ أَنْ يُخْرِجُوهُمْ فَيَعْرِفُونَهُمْ بِعَلَامَةِ آثَارِ السُّجُودِ وَحَرَّمَ اللَّهُ عَلَى النَّارِ أَنْ تَأْكُلَ مِنْ ابْنِ آدَمَ أَثَرَ السُّجُودِ فَيُخْرِجُونَهُمْ قَدْ امْتُحِشُوا فَيُصَبُّ عَلَيْهِمْ مَاءُ الْحَيَاةِ .... وَيَبْقَى رَجُلٌ مِنْهُمْ مُقْبِلٌ بِوَجْهِهِ عَلَى النَّارِ... فَيَصْرِفُ وَجْهَهُ عَنْ النَّارِ) قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ وَذَلِكَ الرَّجُلُ آخِرُ أَهْلِ الْجَنَّةِ دُخُولًا)[9] واته: ئیتر كه خوای گه‌وره له داوه‌ری كردنی نێوان عه‌بده‌كانی بووه‌وه‌و وویستی به ره‌حمه‌ت و به‌زه‌یی خۆی هه‌ندێك له‌وانه بهێنێته ده‌ره‌وه كه ده‌یانووت لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه، ئیتر فه‌رمان به فریشته‌كان ده‌كات كه بیانهێننه ده‌ره‌وه، ئه‌وانیش كه ده‌چنه لایان به ئاسه‌واری سوجده‌بردنیاندا ده‌یانناسنه‌وه، چونكه خوای گه‌وره رێی له ئاگری دۆزه‌خ گرتووه كه شوێنێكی له‌شی عه‌بدێك بسوتێنێت كه سوجده‌ی بۆ خوا بردبێت، ئیتر ده‌ریان ده‌هێنن، پێست و گۆشتیان هه‌موو سوتاوه‌و ئێسقانیان ره‌ش داگه‌ڕاوه، پاشان ئاوی ژیانیان به‌سه‌ردا ده‌كه‌نه‌وه... كابرایه‌كی تر ده‌مێنێت كه رووی له ئاگری دۆزه‌خه... خوای گه‌وره رووی ئه‌ویش له ئاگره‌كه وه‌ر ده‌چه‌رخێنێت..
ئه‌م پۆله شه‌رعناسه ده‌فه‌رموون: فه‌رمووده‌كه ئه‌وه ده‌سه‌لمێنێ كه ئه‌وانه‌ی فریشته له دۆزه‌خ ده‌یانهێننه ده‌ره‌وه ئاسه‌واری سوجده‌یان پێوه‌یه كه بۆ خوایان بردووه، كه‌وابوو گومانی تێدا نیه ئه‌مانه ئه‌هلی نوێژ بوون، كه‌وابوو ئه‌وه‌ی ئه‌هلی نوێژ نه‌بێت ناهێنرێته ده‌ره‌وه..
٨- تاریقی ئه‌شجه‌عی ده‌گێڕێته‌وه كه پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فه‌رمووی: (مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه وَكَفَرَ بِمَا يُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللهِ حَرُمَ مَالُهُ وَدَمُهُ، وَحِسَابُهُ عَلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ)[10] واته: هه‌ر كه‌سێك بڵێ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه و ته‌كفیری ئه‌وانه بكات كه له جیاتی خوای گه‌وره ده‌په‌رسترێن، سامان و خوێنی حه‌رام ده‌بێت و حساباتی پاداشت دانه‌وه‌ی) لای خوای گه‌وره ده‌بێت..
٩- هه‌روه‌ها فه‌رمووده‌كه‌ی سه‌یدنا ئه‌نه‌س خوا لێی رازی بێت كه له بوخاریدا هاتووه‌و ده‌فه‌رموێ: (عَنْ النَّبِيِّ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ يَخْرُجُ مِنْ النَّارِ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه وَفِي قَلْبِهِ وَزْنُ شَعِيرَةٍ مِنْ خَيْرٍ وَيَخْرُجُ مِنْ النَّارِ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه وَفِي قَلْبِهِ وَزْنُ بُرَّةٍ مِنْ خَيْرٍ وَيَخْرُجُ مِنْ النَّارِ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه وَفِي قَلْبِهِ وَزْنُ ذَرَّةٍ مِنْ خَيْرٍ)[11] واته: پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فه‌رموویه‌تی: هه‌ر كه‌سێك ووتبێتی لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه و به‌قه‌ده‌ر ده‌نكه جۆیه‌ك خێر (باوه‌ڕ) له دڵیدا هه‌بێت له دۆزه‌خ دێته ده‌ره‌وه، هه‌ر كه‌سێكیش ووتبێتی: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه و به‌قه‌ده‌ر ده‌نكه گه‌نمێك خێر (باوه‌ڕ) له دڵیدا هه‌بێت له دۆزه‌خ دێته ده‌ره‌وه، هه‌ر كه‌سێك ووتبێتی لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه و به‌قه‌ده‌ر گه‌ردێك خێر ( باوه‌ڕ) له دڵیدا هه‌بێت له دۆزه‌خ دێته ده‌ره‌وه.
چواره‌م: ئه‌و فه‌رموودانه‌ی كه نوێژنه‌كه‌ر له ئوممه‌ت نابه‌نه ده‌ره‌وه، له‌وانه:
١٠- عوباده‌ی كوڕی سابیت ده‌فه‌رموێ: گوێم لێبوو پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ده‌یفه‌رموو: (خَمْسُ صَلَوَاتٍ افْتَرَضَهُنَّ اللَّهُ عَلَى عِبَادِهِ، فَمَنْ جَاءَ بِهِنَّ لَمْ يُنْقِصْ مِنْهُنَّ شَيْئًا اسْتِخْفَافًا بِهِنَّ، فَإِنَّ اللَّهَ جَاعِلٌ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَهْدًا أَنْ يُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ، وَمَنْ جَاءَ بِهِنَّ وَقَدْ نَقَصَ مِنْهُنَّ شَيْئًا، لَمْ يَكُنْ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ عَهْدٌ، إنْ شَاءَ عَذَّبَهُ، وَإِنْ شَاءَ غَفَرَ لَهُ)[12] واته: پێنج فه‌رز نوێژ هه‌ن كه خوای گه‌وره له‌سه‌ر به‌نده‌ی خۆیی فه‌رز كردوون، هه‌ر كه‌سێك وا به خوا بگات كه هه‌مووی به ڕێكوپێكی ئه‌نجامدا بن و هیچی نه‌فه‌وتاندبن و سوكایه‌تی پێ نه‌كردبن، ئه‌وه په‌یمانی لای خوایه كه بیخاته به‌هه‌شته‌وه، هه‌ر كه‌سێكیش به خوای خۆی بگات و لێی كه‌م كردبنه‌وه یان سوكایه‌تی پێ كردبن، ئه‌وه هیچ په‌یمانێكی لای خوا نیه ئه‌گه‌ر خوا حه‌زكات سزای ده‌دات وئه‌گه‌ر حه‌زكات لێی خۆش ده‌بێت..
ئه‌م پۆله شه‌رعناسه ده‌فه‌رموون: ئه‌مه به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه وه‌ل كردنی هه‌ندێك نوێژ كافر ناكات و خاوه‌نه‌كه‌ی ده‌باته‌وه به‌ر مه‌شیئه‌تی خوای گه‌وره..
ته‌كفیرانی نوێژنه‌كه‌ر له وەڵامیاندا ده‌فه‌رموون: ناشێت فه‌رمووده‌كه بكرێته به‌ڵگه‌ی ئه‌وه كه ده‌شێت چاوپۆشی له نه‌كردنی هه‌ندێك نوێژ بكرێت.. فه‌رمووده‌كه باس له‌وه ده‌كات كه كابرا نوێژخوێن بووه بەڵام هه‌ندێك نوێژی به نوقسانی كردووه یان كه‌مته‌رخه‌می له هه‌ندێكیاندا كردووه، چونكه ده‌فه‌رموێ: (وَمَنْ جَاءَ بِهِنَّ وَقَدْ نَقَصَ مِنْهُنَّ شَيْئًا).
١١- ئه‌بو هوره‌یره خوا لێی رازی بێت ده‌فه‌رموێ: پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ده‌فه‌رموێ: (إِنَّ أَوَّلَ مَا يُحَاسَبُ النَّاسُ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مِنْ أَعْمَالِهِمْ الصَّلَاةُ قَالَ يَقُولُ رَبُّنَا عَزَّ وَجَلَّ لِمَلَائِكَتِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ انْظُرُوا فِي صَلَاةِ عَبْدِي أَتَمَّهَا أَمْ نَقَصَهَا فَإِنْ كَانَتْ تَامَّةً كُتِبَتْ لَهُ تَامَّةً وَإِنْ كَانَ انْتَقَصَ مِنْهَا شَيْئًا قَالَ انْظُرُوا هَلْ لِعَبْدِي مِنْ تَطَوُّعٍ فَإِنْ كَانَ لَهُ تَطَوُّعٌ قَالَ أَتِمُّوا لِعَبْدِي فَرِيضَتَهُ مِنْ تَطَوُّعِهِ ثُمَّ تُؤْخَذُ الْأَعْمَالُ عَلَى ذَاكُمْ)[13] واته: له رۆژی دواییدا یه‌كه‌مین شت له كرده‌وه‌ی به‌نده كه خوای گه‌وره موحاسه‌به‌ی له‌سه‌ر ده‌كات نوێژه، خوای گه‌وره به فریشته‌كانی ده‌فه‌رموێ -بۆ خۆشی ده‌زانێت- سه‌یرێكی نوێژی به‌نده‌كه‌مم بۆ بكه‌ن، بزانن داخۆ به ته‌واوی كردوونی یان كه‌م و كورتییان تێدایه، ئه‌گه‌ر به ته‌واوی كردبوونی، بۆی ده‌نوسرێت كه ته‌واوه، ئه‌گه‌ر نوقسانی تێدابوو، ده‌فه‌رموێ: سه‌یر كه‌ن بزانن داخۆ ئه‌و به‌نده‌یه‌م نوێژی سووننه‌تی كردووه، ئه‌گه‌ر نوێژی سووننه‌تی كردبوو، نوێژه فه‌رزه‌كانی له‌وان بۆ ته‌واو ده‌كه‌ن، پاشان كارو كرده‌وه‌كان له روانگه‌ی ئه‌وه‌وه هه‌ڵده‌سه‌نگێندرێن..
ته‌كفیرانی نوێژنه‌كه‌ر ده‌فه‌رموون: فه‌رمووده‌كه مه‌رفووعه‌و له رێی زه‌عیفه‌وه گێڕراوه‌ته‌وه، پاشان ئه‌وه‌ی كه كه‌مێك خۆی به‌هێزتر ده‌گرێت ئه‌وه‌یه كه ده‌فه‌رموێ: (أَوَّلُ مَا يُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ الصَلَاةُ فَإِنْ صَلَحَتْ فَقَدْ أَفْلَحَ وَنَجَحَ، وَإِنْ فَسَدَتْ فَقَدْ خَابَ وَخَسِرَ)[14] واته: یه‌كه‌م شت له رۆژی قیامه‌تدا عه‌بدی له‌سه‌ر موحاسه‌به ده‌كرێت نوێژه، ئه‌گه‌ر نوێژه‌كانی باش بوون، ئه‌وه هه‌موو كارو كرده‌وه‌كانی تریشی باش ده‌بن، ئه‌گه‌ر نوێژه‌كانی خراپ بوون، ئه‌وه داماوو هه‌ناسه‌سارده‌و زیانی لێ كه‌وتووه.. ئه‌مه ئه‌وه ده‌گه‌ێنێت كه نوقسانیه‌كانی له ئه‌ركان و مه‌رجی نوێژه‌كه پێ ته‌واو ده‌كرێت نه‌ك نوێژی فه‌رزه‌كان به ته‌واوی.. بۆیه بۆ به‌ڵگه ناشێن!. [15]
١٢- فه‌رمووده‌كه‌ی نه‌سری كوڕی عاسمی له‌یسی خوا لێی رازی بێت كه ده‌فه‌رموێ: (عَنْ رَجُلٍ مِنْهُمْ أَنَّهُ أتَى النَّبِيَّ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَأسْلَمَ عَلَى أنَّهُ لاَيُصَلِّي إِلاَّ صَلاَتَيْنِ، فَقَبِلَ ذَلِكَ مِنْهُ)[16] واته: پیاوێكی لای ئێمه چووه خزمه‌ت پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وعه‌رزی كرد، ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا موسوڵمان ده‌بم بەڵام هه‌ر دوو نوێژ ده‌كه‌م، پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لێی قبووڵ كرد..
ئه‌م شه‌رعناسه به‌ڕێزانه ده‌فه‌رموون: ئه‌مه هه‌ر له ئه‌ساسه‌وه نوێژ به نوقسانی ده‌كات و پێغه‌مبه‌ری خواش صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قبووڵێتی..
پۆله شه‌رعناسانی به‌رامبه‌ر كه نوێژنه‌كه‌ر به كافر ده‌زانن ده‌فه‌رموون: به‌ڵگه‌مان نیه كه ئه‌و كاته نوێژ پێنج فه‌رز بووه !! له‌وانه‌یه ئه‌و كاته نوێژ دوو فه‌رز بووبێت! یان له‌به‌ر ئه‌وه‌یه كه به مه‌رجی فاسیدیش موسوڵمان بوونه‌كه‌ی لێ قبووڵ كردووه.. ئه‌مه‌ش مه‌زهه‌بی ئیمامی ئه‌حمه‌ده.. ئینجا ده‌فه‌رموون: ئه‌مه تایبه‌ت بووه به پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وبۆمان نیه له‌مه‌دا ئیقتیدا به پێغه‌مبه‌ری خوا بكه‌ین !! [17]
پێنجه‌م: ئه‌و فه‌رموودانه‌ی كه نوێژنه‌كه‌ر به كافر داده‌نێن، باسی كوفری بچوكن:
هه‌ر وه‌ك چۆن ووشه‌ی كوفر كه له چه‌ندین فه‌رمووده‌ی تردا هه‌یه‌و وا لێكدراونه‌ته‌وه كه باس له كوفری بچووك ده‌كه‌ن، كه خاوه‌نه‌كه‌ی له دین وئوممه‌ت ناباته ده‌ره‌وه، ئه‌م فه‌رموودانه‌ی باس له كافربوونی نوێژنه‌كه‌ریش ده‌كه‌ن هه‌ر باس له كوفری بچووكی ده‌كه‌ن. بۆ نموونه:
- فه‌رمووده‌ی (سِبَابُ الْمُسْلِمِ فُسُوقٌ، وَقِتَالُهُ كُفْرٌ).[18] واته: جنێودان به موسوڵمان گوناحی فیسقه‌و كوشتاریشی كوفره..
- (اثْنَتَانِ فِي النَّاسِ هُمَا بِهِمْ كُفْرٌ الطَّعْنُ فِي النَّسَبِ وَالنِّيَاحَةُ عَلَى الْمَيِّتِ)[19] واته: دوو شت هه‌ن كه خه‌ڵكیان پێ كافر ده‌بێت: توانج گرتنه نه‌سه‌بی خه‌ڵكی و شینوشه‌پۆڕ له‌سه‌ر مردووه..
- ئه‌و فه‌رموودانه‌ی ده‌فه‌رموێ: (لیس منا من..) واته: ئه‌و كه‌سه‌ی وا بكات له ئێمه نیه.. كه زۆریشن و سه‌حیحیشن..
ته‌كفیریانی نوێژنه‌كه‌ر له وەڵامیاندا ده‌فه‌رموون: ئه‌مانه‌ی هێناتاننه‌وه هیچیان ناشێت بكرێنه به‌ڵگه، چونكه:
یه‌كه‌م: پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نوێژه‌كه‌ی كردۆته سنوری نێوان كافرو موسوڵمان، سنوریش بۆ جوێكردنه‌وه‌یه، لێره‌شدا كوفر و ئیمان جیاوازن و لێك جودا كراونه‌ته‌وه.
دووه‌م: نوێژ روكنێكی ئیسلامه، ئه‌و كه‌سه‌ی كه نایكات به كافر ناسێنراوه، كه‌وابوو له دین و ئوممه‌تی موسوڵمانان نه‌ماوه، چونكه روكنێكی دینه‌كه‌ی خۆی رماندووه.. به پێچه‌وانه‌ی ئه‌وانه‌وه‌یه كه وه‌سفی تری كوفریان به‌سه‌ردا هاتووه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كارێك یان ره‌فتارێكی كوفرینیان كردووه..
سێیه‌م: ده‌قه‌كانی فه‌رمووده له‌سه‌ر كافربوونی نوێژ نه‌كه‌ر زۆرن و راشكاون، بۆیه ده‌بێت حوكمیان وا لێوه وه‌رگیرێت وه‌كو ئه‌وه‌ی لێیان ده‌فامرێته‌وه..
چواره‌م: ووشه‌ی كوفر كه له به‌ڵگه‌كانی ئێوه‌دا هاتووه یان كرداره، یان به شێوه‌ی نه‌ناس (نه‌كیرە) هاتووه، ئه‌وانه‌ی ئێمه به شێوه‌ی ناسراو ( مه‌عریفه) هاتووه‌و ئه‌لف و لامی پێوه‌یه كه واتای خودی كوفر ده‌گه‌ێنێت و بوار بۆ لێكدانه‌وه‌ی تر ناهێڵێته‌وه..
شەشەم: ئه‌و فه‌رموودانه‌ی نوێژنه‌كه‌ر به كافر داده‌نێن، باسی نكوڵی كردنی نوێژ ده‌كه‌ن:
ته‌كفیریانی نوێژنه‌كه‌ر وەڵامیان داونه‌ته‌وه‌و فه‌رموویانه: ئه‌مه دوو ئیشكالی تێدایه:
یه‌كه‌م: ئه‌م قسه‌یه ئیلغا كردنه‌وه‌ی مه‌ناتی حوكمه‌كه‌یه (هۆكاری هاتنی حوكمه شه‌رعیه‌كه) كه وه‌ل كرن و واز لێ هێنانی نوێژه‌كه‌یه..
دووه‌م: داهێنانی وه‌سفێكی ترو خستنه جێی حوكمه شه‌رعیه‌كه.. چونكه نكووڵی كردن تایبه‌ت نیه به نوێژه‌وه.. كابرا ئه‌گه‌ر نكووڵی له هه‌ر حوكمێكی شه‌رعی سه‌لمێنراوو چه‌سپێنراو كرد، پێی كافر ده‌بێت.. كه‌وابوو راكێشانی ووشه‌ی فه‌رمووده‌كه بۆ كێشه‌ی نكووڵی لێ كردن له جێی خۆیدا نیه.. [20]
حه‌وته‌م: له هیچ سه‌رده‌مێكی مێژووی موسوڵماناندا نه‌مانبیستووه نوێژ نه‌كه‌رێك حوكمی مورته‌ددی له‌سه‌ر چه‌سپێنرابێت:
ئه‌م به‌ڕێزانه‌و له پێش هه‌موویانه‌وه ئیبنو قودامه‌ی مه‌قدیسی[21] ده‌فه‌رموون: له هه‌موو مێژووی موسوڵماناندا جارێك رووی نه‌داوه حاكمێك یان دادگایه‌ك یان پێشه‌وایه‌كی كاریگه‌ر نوێژنه‌كه‌رێكی هێنابێته ژێر حوكمی مورته‌دده‌وه‌و ئه‌حكامه شه‌رعیه‌كانی له‌سه‌ر ته‌تبیق كردبێت، وه‌ك: كوشتنی، یان ماڵ و منداڵ لێ سه‌ندنه‌وه‌ی، یان نه‌شتن و كفن نه‌كردنی به شێوه‌ی موسوڵمانانه، یان نه‌ناشتنی له گۆڕستانی موسوڵماناندا، یان میرات لێ سه‌ندنه‌وه‌ی و خستنیه ناو به‌یتول ماله‌وه.. ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه ئه‌م ئوممه‌ته كۆڕای له‌سه‌ر ئه‌وه بووه كه نوێژنه‌كه‌ر كافر نیه..
له‌به‌ر ئه‌مانه‌یه كه یه‌كێكی وه‌كو ئیمامی نه‌وه‌وی ده‌فه‌رموێ: پێشتر مه‌زهه‌بی خۆمانم لهم مه‌سه‌له‌یه‌دا روون كرده‌وه كه بریتیه له ته‌كفیر نه‌كردنی نوێژنه‌كه‌ر، كه‌وابوو سزای كوشتن ده‌یگرێته‌وه وه‌ك سه‌رپێچی شه‌رع نه‌ك وه‌كو كافربوونه‌وه، ئه‌و كاته‌ش ده‌شۆرێت و كفن و ده‌فنی وه‌كو موسوڵمان بۆ ده‌كرێت. ئه‌مه‌ش بۆچوونی مالیك و زۆرینه‌ی سه‌له‌ف و خه‌له‌فه، هه‌رچه‌نده كۆمه‌ڵێك له شه‌رعناسان له‌وانه قه‌ولێكی راستی ئیمامی ئه‌حمه‌دو عبدالله‌ی كوڕی موباره‌ك و ئیسحاقی كوڕی راهه‌وه‌ی رایان وایه كه نوێژنه‌كه‌ر كافره.. بۆچوونی ئیمامی ئه‌بو حه‌نیفه‌و یاوه‌رانی و كۆمه‌ڵێك له ئه‌هلی كوفه‌و موزه‌نی و سوفیانی سه‌وری و ئه‌وان رایان وایه كه كافر نابێت، به‌ڵكو زیندان ده‌كرێت تا ناچار ده‌بێت بیكات.. [22] خاڵێكی گرنگ: ده‌بێ ئه‌وه بخه‌ینه‌وه به‌رچاو كه موناقه‌شه‌ی ئه‌م دوو پۆله شه‌رعناسه به‌ڕێزه له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سه نیه كه ماوه‌یه‌ك نوێژ ده‌كات و وازی لێ ده‌هێنێت و دواتر ده‌ست پێ ده‌كاته‌وه، وه‌كو ره‌مه‌زانه‌نوێژه‌كانی كۆمه‌ڵگای كوردی، نا، ئه‌مانه هه‌ردوو پۆله زاناكان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ن كه پارێزكاری نوێژ نیه بۆیه به لایانه‌وه كافر نیه‌و ده‌كه‌وێته به‌ر مه‌شیئه‌تی خوای گه‌وره، ئه‌گه‌ر وویستی لێی خۆش ده‌بێت و ئه‌گه‌ر نه‌شیوویست سزای ده‌دات.[23]
موناقه‌شه‌ی هه‌ردوولایان له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سه‌یه كه ده‌ڵێ باوه‌ڕم به فه‌رزێتی نوێژ هه‌یه‌و ناشیكه‌م، له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش سووره كه نه‌یكات.. یه‌عنی وازلێهێنانی هه‌میشه‌یی گرتۆته به‌ر نه‌ك كاتیی.. ئه‌مه‌یه كه كه‌وتۆته به‌ر حوكمی ئه‌و ئایه‌ته‌ی ده‌فه‌رموێ: (فَلا صَدَّقَ وَلا صَلَّى * وَلَكِن كَذَّبَ وَتَوَلَّى) القیامة/٣١-٣٢ واته: نه پێغه‌مبه‌ری خوای صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ به راست زانی، نه نوێژه‌كانیشی كرد، به‌ڵكو هه‌ر به‌درۆی خسته‌وه‌و پشتی هه‌ڵكردو گوێی نه‌دایێ..
ئه‌مما ئه‌و كه‌سه‌ی كه ماوه ماوه نوێژی ده‌چێت، یان لێده‌چێته‌وه‌و تێ هه‌ڵده‌چێته‌وه، ئه‌وه لای هه‌ردوو پۆلی شه‌رعناسان به گشتی به كافر دانانرێت.. [24]
* *
پوخته‌ی توێژینه‌وه‌كه
١- ده‌بینین كه به‌ڵگه‌ی پۆلی یه‌كه‌می شه‌رعناسان كه حه‌نبه‌لیه‌كانن به‌هێزتره، هه‌رچه‌نده ئه‌و هه‌موو به‌ڵگه‌ی جمهوری شه‌رعناسان و زانایانی ئیسلامیش جێی به‌هه‌ند وه‌رگرتنن، به تایبه‌تی ئه‌و به‌ڵگانه‌ی كه باس له‌وه ده‌كه‌ن كه هه‌موو گوناحباران (له ناویشیاندا نوێژنه‌كه‌ران) له دۆزه‌خدا نامێننه‌وه‌و دێنه ده‌ره‌وه، ئه‌وه‌ش یه‌عنی به موسوڵمان حسێب كردنیان، چونكه ئه‌گه‌ر كافر بوونایه نه‌ده‌بوو بهێنرێنه ده‌ره‌وه، وه‌كو حوكمی خوای په‌روه‌ردگار ده‌رهه‌ق كافران ده‌رچووه..
٢- له لایه‌كی تریشه‌وه كه ده‌بینین جمهوری شه‌رعناسان به درێژایی مێژووی موسوڵمانان ئه‌وه‌یان وه‌رنه‌گرتووه، یان له سه‌رده‌مانێك كه یاوه‌ران مابوون نه‌چه‌سپێنراوه، ده‌گه‌ینه ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ی كه لهم سه‌رده‌مه‌دا له ناو خانه‌واده‌كانی خۆشماندا بۆمان ناچه‌سپێندرێت! به تایبه‌تی كه ئیمامی ئه‌حمه‌د بۆ یه‌ك نوێژیش ده‌فه‌رموێ: ئه‌گه‌ر چاوه‌ڕوانی لێكرا نوێژه‌كه‌ی بكات وتا كاتی نوێژه‌كه ته‌واو بوو نه‌یكرد ده‌كوژرێت!![25] ئه‌و له‌سه‌رده‌می خۆیدا نه‌یدیووه ئه‌م حوكمه‌ی چه‌سپێنرابێت، ئیتر لهم سه‌رده‌مانه‌ی غه‌ریبی ئیسلامدا چۆن ده‌چه‌سپێت؟! با لهم سه‌رده‌مه‌دا به خه‌یاڵ ته‌سه‌وری پارچه خاكێكی سه‌ر زه‌وی بكه‌ین كه كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی موسوڵمانی تێدا ده‌ژی و ئه‌م حوكمه‌ی لێ ده‌چه‌سپێت؟! ته‌نانه‌ت له شاری مه‌ككه‌ی پیرۆز نه‌ك هه‌ر نوێژنه‌كه‌ر هه‌زاران مولحیدو بێ دین هه‌یه.. دژی ئیسلام له رۆژنامه‌كانیاندا ده‌نووسن، بۆچی گه‌وره زانایانی حه‌ره‌مه‌ین وه‌كو ئیبنو عوسێمینی ره‌حمه‌تی و ئه‌وانه‌ش كه ئێستا هه‌ن نه‌یانتوانیووه ئه‌م حوكمه له‌سه‌ر كه‌سێك بچه‌سپێنن..
٣- هیچ به‌ڵگه‌یه‌ك له‌به‌ر ده‌ستدا نیه كه له ناو یاوه‌راندا هه‌بووبێت نوێژی رۆژێكی چوو بێت چ جای نوێژنه‌كه‌ر، بۆیه ئه‌و به‌ڕێزانه‌ی ده‌فه‌رموون كۆڕای یاوه‌رانی له‌سه‌ره، راسته وایه، بەڵام ئه‌مه به‌ڵگه‌ی هیچ لایه‌كیان نیه، ئه‌مه نابێته به‌ڵگه‌ی به‌هێزی ئه‌و شه‌رعناسانه‌ی ده‌فه‌رموون نوێژنه‌كه‌ر كافره، چونكه هه‌موو موناقه‌شه‌و راجوێییه‌كه له زه‌مانی دوای یاوه‌رانه‌وه دروست بووه، كه خه‌ڵكانێكی وا په‌یدابوون ئیسلامیان قبووڵ بووه‌و رۆژوویان گرتووه‌و زه‌كاتیان داوه بەڵام نوێژیان نه‌كردووه !! شتی وا له سه‌رده‌می یاوه‌راندا رووی نه‌داوه، بەڵام كه دواتر روویداوه شه‌رعناسانی كردووه به‌و دوو پۆله‌وه..
٤- من پێم وایه ئه‌م حوكمه پڕاوپڕ شیاوی دۆخی كۆمه‌ڵگه‌ی یاوه‌ران بوو، چونكه هه‌موویان له‌به‌ر رۆشنایی وه‌حی به‌رده‌وام و ئاڕاسته‌ی ئه‌و پێغه‌مبه‌ره پێشه‌وایه‌دا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ په‌روه‌رده بووبوون، هه‌بوونی یه‌ك نوێژنه‌كه‌ر وه‌ك گای قه‌شان له دووره‌وه ده‌رده‌كه‌وت، زه‌حمه‌تیش بوو كه‌سێك بیوێرایه نوێژ نه‌كات، بۆیه زیاتر له سێ سه‌د مونافیقی پیاوو حه‌فتا مونافیقه‌ی ژن هه‌بوون، هه‌موویان نه‌ك هه‌ر نوێژه‌كانیان ده‌كرد به‌ڵكو زه‌كاتیشیان ده‌داو ده‌شچوونه غه‌زا !! ئه‌مه تاكه ئه‌حكامی شه‌رعی نیه كه بواری چه‌سپاندنی كه‌م ده‌بێته‌وه، خۆ سه‌رفتره به پێی به‌ڵگه‌ی فه‌رمووده‌و بۆچوونی جمهوری پێشه‌وایانی مه‌زهه‌ب (مالیك و شافیعی و ئه‌حمه‌د) به پاره نابێت، بەڵام ئیمامی ئه‌بو حه‌نیفه هه‌ر له‌و سه‌رده‌مه‌ی خۆیدا كه یاوه‌ران مابوون فه‌رموویه‌تی به پاره‌ش ده‌بێت.. ئێستا لهم سه‌رده‌مه‌ی ئێمه‌دا سه‌رفتره هه‌ر به پاره جێبه‌جێ ده‌كرێت، مه‌گه‌ر تاك و ته‌رای خه‌ڵكی بتوانن گه‌نم یان جۆ یان زوڕات یان خورما بده‌ن.. ئاخر كه‌سێك له به‌ریتانیایه‌و ده‌یه‌وێت سه‌رفتره‌كه‌ی بدات، كه‌س له به‌ریتانیا دوو كیلۆ گەنم یان جۆی لێ وه‌رناگرێت، ئه‌گه‌ر بشیه‌وێت بیگه‌ێنێته‌وه به داماوێكی كوردستان، چۆن ده‌یگه‌ێنێت؟! بەڵام ئه‌گه‌ر به پاره بوو به ته‌له‌فۆن و حه‌واڵه له ماوه‌ی شه‌وورۆژێكدا ده‌گاته شوێنێ مه‌خسه‌د.[26]
٥ - ده‌بێ ئه‌وه له‌به‌رچاو بگرین كه به‌كافر دانانی نوێژنه‌كه‌ر كۆمه‌ڵێك ئه‌حكامی تری به‌دوادا دێت، له‌وانه:
- كه‌وتنی تەڵاقی له ژنه‌كانی، هیچ ئافره‌تێكی موسوڵمانیش بۆی نیه شووی پێ بكات..
- نه‌مانی وه‌لایه‌تی، یه‌عنی بۆی نیه منداڵه بچووكه‌كانی لای خۆی بمێنێت یان كچه‌كانی خۆی به‌شوود بدات..
- خواردن و سوود لێوه‌رگرتنی هه‌رچی گیانله‌به‌رێك كه ئه‌و سه‌ری ده‌بڕێت حه‌رامه، چونكه گۆشتی سه‌ربڕاوی كافران حەڵاڵ نیه..
٦- ئه‌گه‌ر ئێمه وه‌كو موسوڵمانی ئه‌م سه‌رده‌مه‌ی كورد بمانه‌وێت ئه‌م حوكمه‌یان وه‌رگرین (جگه له كوشتنه‌كه‌ش)، ئایا ده‌توانین ژنان له پیاوانی نوێژنه‌كه‌ر بسێنینه‌وه؟! ئه‌گه‌ر وامان كرد كۆڵی چه‌ند هه‌زار بێوه‌ژن و هه‌تیومان ده‌كه‌وێته سه‌ر شان؟! ئایا ئه‌مه قابیلی ته‌تبیق كردنه؟! نا، به هیچ شێوه‌یه‌ك بواری ته‌تبیق كردنی ته‌نانه‌ت له گوندێكیشدا نیه.. بۆیه: من پێم وایه: ئه‌و كه‌سه‌ی له‌به‌ر ته‌مبه‌ڵی و سستی و مه‌شغه‌ڵه‌تی دنیایی نوێژه‌كانی ناكات هه‌ر موسوڵمان ده‌مێنێت به مه‌رجێك باوه‌ڕی به فه‌رزێتی نوێژه‌كان مابێت.. والله اعلم.
* * *
حوكمی دنیایی نوێژنه‌كه‌ر
ئه‌مه‌ی رابورد حوكمی رۆژی دوایی نوێژنه‌كه‌ره، ئه‌مما حوكمی دنیایی ئه‌و، ئه‌وه هه‌ر یه‌ك لهم دوو پۆله شه‌رعناسه به‌ڕێزه له دیدی خۆیانه‌وه بۆ به‌ڵگه شه‌رعیه‌كان حوكمی شه‌رعی دنیایی نوێژنه‌كه‌ریان دیاری كردووه:
یه‌كه‌م: ئه‌وانه‌ی ده‌فه‌رموون: نوێژ نه‌كه‌ر كافره: ئه‌م به‌ڕێزانه ده‌فه‌رموون كه نوێژنه‌كه‌ر مورته‌دد بۆته‌وه‌و هه‌مان حوكمی هه‌ڵگه‌ڕاوه له دینی به‌سه‌ردا ده‌درێت.. واته:
١- نه‌مانی وه‌لایه‌تی به‌سه‌ر ماڵ و منداڵه‌كانیه‌وه.
٢- نه‌میرات وه‌رده‌گرێت و نه‌ماڵ و سامانی خۆی ده‌بێته میراتی كه‌س. هه‌موو سامانی ده‌خرێته سه‌ر به‌یتولمال. چونكه پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فه‌رموویه‌تی: (لَا يَرِثُ الْمُسْلِمُ الْكَافِرَ، وَلَا الْكَافِرُ الْمُسْلِمَ)[27] واته: میراتی كافر نادرێت به موسوڵمان و میراتی كافریش نادرێت به موسوڵمان..
٣- بۆی نابێت بچێته شاری مه‌ككه‌ی پیرۆز، چونكه كافران بۆیان نیه بچنه مه‌ككه‌وه..
٤- گۆشتی سه‌ربڕراوی ده‌ستی ناخورێت، چونكه ئه‌م نه‌موسوڵمان ماوه نه ئه‌هلی كیتابیشه.
٥- نوێژ له‌سه‌ر جه‌نازه‌كه‌ی ناكرێت و دوعاشی بۆ ناكرێت..
٦- بۆی نیه ئافره‌تێكی تری موسوڵمان ماره بكات چونكه كافر بووه، هه‌روه‌ها ژنی نوێژنه‌كه‌ر كه كافر بووه بۆ پیاوی موسوڵمان جائیز نیه بیهێنێت.. چوار پێشه‌واكه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش كۆن كه هه‌ر یه‌كێك له هاوسه‌ران كافر بۆوه، گرێبه‌ستی ماره‌كرنه‌كه‌یان هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه..
پاشان ئه‌م شه‌رعناسه به‌ڕێزانه ده‌فه‌رموون: حاكمی ئه‌و شوێنه ئه‌و نوێژنه‌كه‌ر یان نوێژ نه‌كه‌رانه بانگ ده‌كات و پێیان ده‌ڵێت كه ئه‌گه‌ر نوێژه‌كه نه‌كه‌ن ده‌كوژرێن، ئه‌گه‌ر نه‌یانكرد ده‌كوژرێن.. ئه‌مه‌ش ماف و ئه‌ركی حاكمی موسوڵمانه نه‌ك هه‌ر كه‌س لای خۆیه‌وه بیكاته ماف و ئه‌ركی خۆی..
دووه‌م: ئه‌وانه‌ی ده‌فه‌رموون نوێژنه‌كه‌ر كافر نیه: لای ئه‌م به‌ڕێزانه نوێژنه‌كه‌ر فاسقه‌و له دین و ئوممه‌ت نه‌چۆته ده‌ره‌وه، نوێژنه‌كه‌ر وه‌كو هه‌ر تاوانبارێكی تره، وه‌كو ئه‌وه‌یه كه قه‌تڵی كردووه، یان زینای كردووه، یان دزی كردووه، سزای خۆی وه‌رده‌گرێت و پێی پاك ده‌بێته‌وه.. حوكمی ئیسلامه‌تیه‌كه‌شی هه‌ر ده‌مێنێت.. ئه‌م شه‌رعناسه به‌ڕێزانه له ناو خۆیاندا له‌سه‌ر جۆری سزاو چۆنیه‌تی راپه‌ڕاندنی حوكمی نوێژنه‌كه‌ر راجوێن:
١- به پێی سزا ده‌كوژرێت: ئه‌مه رای مالیكیه‌كان و شافیعیه‌كانه كه ده‌فه‌رموون: ده‌بێ سه‌ره‌تا داوای تۆبه‌ی لێ بكرێت، پێی ده‌وترێت كه ئه‌گه‌ر كاتی نوێژه‌كه ته‌واو بوو تۆش نوێژه‌كه‌ت تێدا نه‌كرد ده‌كوژرێیت، ئه‌گه‌ر نه‌یكرد ده‌كوژرێت.. هه‌ندێك له شه‌رعناسان فه‌رموویانه تا سێ رۆژ بواری ده‌درێت، له كاتی هه‌موو نوێژه‌كانیشدا وه‌بیر ده‌هێنرێته‌وه كه ئه‌گه‌ر نوێژ نه‌كات ده‌كوژرێت، ئه‌گه‌ر له‌و سێ رۆژه‌دا نوێژی نه‌كرد ده‌كوژرێت، چونكه دیاره باوه‌ڕی به فه‌رزێتی نوێژ نیه..
بۆ چۆنیه‌تی كوشتنیشی فه‌رموویانه به شمشێر ده‌كوژرێت، پاشان ره‌فتاری جه‌نازه‌ی موسوڵمان له‌گه‌ڵ جه‌نازه‌یدا ده‌كرێت و له گۆڕستانی موسوڵمانان ده‌نێژرێت..
٢- ناكوژرێت به‌ڵكو ته‌مێ ده‌كرێت، زیندانی ده‌كرێت، تا ده‌مرێت یان تۆبه ده‌كات: ئه‌مه بۆچوونی زوهری و ئیبنول موسه‌ییب وعومه‌ری كوڕی عبدالعه‌زیز و ئه‌بو حه‌نیفه‌و دادوودی زاهیری و موزه‌نی یاوه‌ری ئیمامی شافیعی و ئیبنو حه‌زمه.. به‌ڵگه‌ی ئه‌مان له‌و بۆچوونه‌دا ئه‌وه‌یه كه پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فه‌رموویه‌تی: (لَا يَحِلُّ دَمُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ يَشْهَدُ أَنْ لَا إلَهَ إلَّا اللَّهُ وَأَنِّي رَسُولُ اللَّه إلَّا بِإِحْدَى ثَلَاثٍ الثَّيِّبُ الزَّانِي، وَالنَّفْسُ بِالنَّفْسِ، وَالتَّارِكُ لِدِينِهِ الْمُفَارِقُ لِلْجَمَاعَةِ)[28]واته: ئه‌و موسوڵمانه‌ی ده‌ڵێ: (لَا إِلَٰهَ إِلَّا اللّٰهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّٰهِ) نابێت بكوژرێت مه‌گه‌ر بێوه‌ژنی زیناكار بێت یان قاتڵ یان ئه‌و كه‌سه‌ی كه وازی له دینه‌كه‌ی هێناوه‌و له كۆمه‌ڵه‌كه‌ی جودا بۆته‌وه.. نوێژ نه‌كەر‌یش یه‌كێك نیه له‌مانه..
بۆ خوێندنەوەی بەشی یەکەم، کرتە لێرە بکە
[1] حاشية ابن عابدين (٣/١٦)، الفتاوى الهندية (١/٥٠)، حاشية الدسوقي (١/١٨٩)، مواهب الجليل (١/٤٢٠) مغنی المحتاج (١/٣٢٧)، المجموع (٣/١٦)..
[2] موسليم (٩٨٧)، ئەبو داوود (١٦٥٨).
[3] بوخاری (١٢٨)، موسليم (٣٢).
[4] بوخارى (٣٤٣٥)، موسليم (٢٨).
[6] بوخارى (٤٢٥)، موسليم (٣٣).
[7] ابن عثيمين: حكم تارك الصلاة..
[8] ئەم فەرمودەیە لای بوخاری (٦٥٦٠) و موسليم (١٨٣) و ئیمامی ئەحمەدو خاوەن سوننەکانیش هەیە، لەگەڵ جياوازي هەندێك ووشە و رستە، شێخی ئەلبانی رەحمەتی توێژینەوەی لەسەر كردووەو بە سەحيحی داناوە. بڕوانە (الالبانی: حكم تارك الصلاة ل٧).
[9] بوخارى (٦٥٧٣ و ٧٤٣٧)، موسليم (١٨٢).
[10] بوخارى (٥٨٢٧) موسليم (٩٤).
[12] ئيمامى ماليك له الموطأ (١/٢٥٤-٢٥٥) ئیمامی ئەحمەد لە (المسند ٥/٣١٥) ئەبو داوود (١/١١٥)، و ئيبنوماجة (١/٤٤٨)، شێخی ئەلبانیش لە: صحيح الترغيب و الترهيب (٣٦٦) بە سەحيحی داناوە..
[13] ئەبو دادود (٨٦٤)، شێخی ئەلبانی دەفەرموێ سەحيحە: صحيح أبي داود (٧٧٣) و صحيح الجامع (٢٥٧١).
[14] ترمذي (السنن ٤١٣)، نەسائی (السنن ٤٦٦). بەيهيقی لە السُّنن الكبرى (٣٩٠٧)، الحاكم لە: المستدرك على الصحيحين (١٠٠٤).. شێخی ئەلبانی لە صحيح سنن الترمذي (٤١٣) بە سەحيحی داناوە.
[15] لە هەردوو لاوە هەنجەتی ئەم ئيستیدلالەی تەکفیرانی نوێژنەکەر لاواز دەرچوو:
یەکەم: فەرموودەکان بە توێژینەوەی شێخی ئەلبانی (کە لەو پۆلەیە کە تەکفیری نوێژنەکەر ناکات) سەحيحە.
دووەم: فەرموودەکە راشكاوانە دەفەرموێ بە سوننەتەكان فەرزەکان تەواو دەکرێت، یەکەمين مانا کە لێی دەفامرێتەوە تەواو كردنی ژمارەی نوێژە نەك نوقسانی روكن و مەرج واللە اعلم.. ئیمامی ئەحمەد لە المسند (٥/٢٤)، ئيبنو ئەبی شەیبە لە المسند (٩/٥٣٧)، شێخی ئەلبانی بە سەحيحی داناوە لە: الثمر المستطاب (١/٥١).
[16] ئەحمەد (٥/٢٤)، ئيبنو ئەبی شەیبە (٩/٥٣٧)، شێخی ئەلبانی لە: الثمر المستطاب في فقه السنة و الكتاب (١/٥١) بە سەحيحی داناوە و دەفەرموێ: صحيح على شرط مسلم.
[17] ئەمە هەڵاتنە لە وەڵام و تەسليم بوون..
[18] بوخارى (٤٦)، موسليم (١١٧).
[19] موسليم (١/٥٨)، بەيهيقی (٤/٦٣) رێگای تریشی لە ئەبو هورەیرەوە خوا لێی رازی بێت زۆرە.
[20] ابن عثيمين: رسالە في حكم تارك الصلاة (ل ١٢).
[21] النووي: المجموع (٣/٤٧) و ابن قدامة: المغني (٢/٤٤٦) ئيبنوقودامە کە حەنبەلیەو ئەو راوبۆچوونە سەر دەخات کە نوێژنەکەر كافر نیە.
[22] النووي: المجموع: (٣/١٦).
[23] ئيمامان ئيبنو تەيمية لە مجموع الفتاوى (٢٢/٤٨) و ئيبنول قەييم لە الصلاة (ل٤١) زۆر موناقەشەی ئەمەيان كردووە..
[24] القرنی: ضوابط التكفير (ل ١٥٩).
[25] نیل الاوطار (١/٢٩٣).
[26] عومەری کوڕی عبدالعەزيز ـ رەحمەتی خوای لێ بێت قوتابی حەسەنی بەسری بوو، حەسەنی بەسری قوتابی ئەبو هورەیرەیە خوا لێی رازی بێت، کە لە ساڵی ٩٩ ك بوو بە خەليفە سیستمی خيلافەتی هەموو گێڕایەوە سەر سييرەی خولەفای راشيدين بۆیە پێی دەڵێن پێنجەم خەلیفەی راشيدی، ئیبنو کەسیر دەربارەی دەفەرموێ: شەرعناسێکی گەورە بوو، سەیری ئەم خەليفە شەرعناسە لەم کێشەی نوێژ نەكردنەدا بۆچوونی وابوو کە نوێژنەکەر نەك كافر نیە، بەڵکو موسڵمانەو ناشکوژرێت.. جا سەیری ئەو شەرعناسين و واقيع زانینە لە سەردەمێكدا کە هێشتا یاوەری وەكو ئەبو توفەيل عامری کوڕی واسيلەی لەيسی خوا لێی رازی بێت مابوو..
[27] بوخارى (٤٢٨٣)، موسليم (١٦١٤) .
[28] بوخارى (٦٨٧٨)، موسليم (١٦٧٦) .