شه‌وی قه‌در (له‌یله‌تولقه‌در).

نووسینی: مامۆستا کرێکار

   بڕگه‌ی یەکەم: لێکدانەوەی مانای قەدر:

‌ لە رووی زمانەوانییەوە: قه‌در به دوو‌مانا هاتووە:

مانای یەکەم: بەمانای گەورەیی و مەزنیی و رێزو هەیبەت. کە لێرەدا دیارە بەو مانایە هاتووە. وەکو کە خوای گەورە بۆ مەزنیی خۆی دەفەرموێ: (وَمَا قَدَرُوا اللَّـهَ حَقَّ قَدْرِهِ) الزمر/٦٧ واتە: بەڕاستی وەکو کە پێویست بوو قەدری خوایان نەگرت و بە مەزنییان دانەنا.. ئەم شەوەش بەقەدرو رێزە، چونکە:

_ قورئانی پیرۆزی تێدا هاتۆتەخوارەوە.. ئەهلی سوننەت و جەماعەت لەسەر ئەوە یەکدەنگن کە قورئان بە یەکجار هاتەخوارەوە بۆ ئاسمانی دنیا، ئینجا لە ماوەی بیستوسێ ساڵدا دەستەدەستە ئایەتەکانی لە بۆنەو کات و شوێنە جیاوازەکاندا بۆ پێغەمبەری خوا صلی الله علیه وسلم دەهاتەخوارێ[1].

_ لەبەر ئەوەیە کە پۆلە فریشتەی تێدا دێنە سەرزەوی.

_ لەبەر ئەوەی لەو شەوەدا بەرەکەت و بەزەیی و لێخۆشبوونی خوای گەورە زیاتردەبێت.

_ لەبەر ئەوەیە کە هەر کەسێک ئەو شەوەی بە خواپەرستی بباتەسەر دەبێتە خاوەن قەدرو رێزی تایبەت لای خوای گەورە.[2]

_ لەبەرئەوەی لەو شەوەدا رێژەیەکی ئەوەندە زۆر لە فەزڵ و کەرەمی خوای گەورە دەبارێت کە رادەو بڕی لەبەر زۆریی نازانرێت..

_ لەبەر ئەوەی لەو شەوەدا پاداشتی خواپەرستی و تاعەتەکان زۆر زیاتر حسێبدەکرێن.

_ زۆریش لە زانایان فەرموویانە: لەبەر ئەوەی لەو شەوەدا کتێبێکی بەقەدر نێررا بۆ پێغەمبەرێکی بەقەدر صلی الله علیه وسلم ، بۆ ئوممەتێکی بەقەدر[3]..

مانای دووەم: قەدر بە مانای قەدەری هاوشانی قەزای خوای گەورەیە.. واتە: خوای گەورە لەو شەوەدا ئەندازەگیریی بڕو رادەی هەر هەموو شتێکی مەخلووقاتەکانی تێدا بڕیاردەدات. بۆیە شەوی قەدرە چونکە فریشتەکان هەموو قەدەرێکی تێدا تۆمار دەکەن، وەکو ماوەی تەمەن و رادەی رۆزیی و جۆرو بڕی ئەو بەڵاو ناسۆرانەی دێنە رێی مەخلووقات.. چونکە خوای گەورە لە وەسفییدا فەرموویەتی: (إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ. فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ) الدخان/٣_٤ واتە: ئێمە ئەو قورئانەمان لە شەوێکی بەفەڕدا ناردۆتەخوارەوە، ئێمە خۆمان هۆشدەربووین.. لەو شەوەدا بە تەفسیل رادەو بڕی هەموو بڕیارێکی دانایانەی تێدا دیاریدەکەین..

    بێگومان بڕیارەکانی خوای گەورەش هەر هەموویان دانایانەن[4]..

   ئیمامی ئیبنوحەجەر رحمەاللە دەربارەی ئەم مانادووەمینە دەفەرموێ: عبدالرزاق و موفەسسیری تریش بە سەنەدی سەحیحەوە لە موجاهیدو عیکریمەو قەتادەو زانایترەوە گێڕاویانەتەوە کە خوای پەروەردگار ئەحکامی هەموو ئەو ساڵە لەو شەوەدا بڕیاردەدات. توربیشتی رحمەاللە فەرموویەتی: قەدر هەر قەدەرە بەڵام لێرەدا دالەکە سکونی لەسەرە تا ئەوەی پێ بزانرێت کە لەو شەوەدا تەفسیلاتی قەزاوقەدەری خوایی بۆ ئەو ساڵە دیاریدەکرێت و نیشاندەدرێت، تا رادە بەڕادەو بڕبەبڕی بزانرێت چەندە[5].

   ئیبنوقودامە دەفەرموێ: شەوی قەدر شەوێکی بەقەدرو بەڕێزە، پیرۆزە، بەمەزندانراوە.. پاشان دەفەرموێ: دەڵێن بۆیە پێشی وتراوە شەوی قەدر چونکە هەموو شتێکی ئەو ساڵەی تێدا تەقدیر دەکرێت، واتە: خێرو شەڕو بەڵاو موسیبەت و رزق و رۆزیی و بەرەکەت و فەڕی خوایی تێدا دیاریدەکرێت[6].

لە رووی زاراوەییەوە: شەوی قەدر: شەوێکە لە دە شەوی کۆتایی مانگی رەمەزان، رادەوبڕی هەرچی لەو ساڵەدا بۆ مەخلووقات دیاریدەکرێت، لەو شەوەدا دەنێررێتە ئاسمانی یەکەم (ئاسمانی دنیا). لەم شەوەدا خوای گەورە دوعاکان گیرادەکات، ئەمە ئەو شەوەیە کە قورئانی پیرۆزی تێدا دابەزیوەتە خوارەوە[7].

   کەوابوو لە شەوی قەدردا رادەوبڕی هەموو شتێکی ئەو ساڵەی مەخلووقات دیاریدەکرێت.. ئەمە ئەوە دەخوازێت باوەڕمان بە پێنج قۆناغ یان بڕگەی ئەو دیاریکردنەی قەدەر هەبێت کە:

١ـ دیاریکردنی گشتگیری شتی هەموو مەخلووقات: خوای گەورە هەرچی پەیوەندی بە مەخلووقەکانییەوە هەیە: دەیانزانێت و نوسیونی و ویستونی ببێت و خەلقیشی کردوون.

٢ـ نوسینی پەیماننامەکەی ئادەمیزادەکان. کە خوای گەورە دەربارەی دەفەرموێ: (وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِن بَنِي آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَىٰ أَنفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَىٰ ، شَهِدْنَا ، أَن تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَـٰذَا غَافِلِينَ) الأعراف/١٧٢ واتە: ئەو کاتەی کە خوای پەروەردگارت هەر هەموو نەوەکانی ئادەمی کۆکردەوە (کە لە کات و شوێنێکدا کۆی کردبوونەوە، کە ئێمە هیچ زانیارییمان نییە لەسەر ئەوەی کەی بوو؟ کوێ بوو)، هەموویانی گرت بە شاهید کە بزانن ئێوە ئەرکی عەبدێتییتان کەوتۆتەسەر، پاشان پێی فەرموون: مەگەر من پەروەردگارتان نیم؟ هەموو وتیان: بەدیی. خوای پەروەردگارمانی و ئێمەش شاهیدیی ئەوە دەدەین.. ئاخر دوایی لە رۆژی دواییدا نەڵێن: ئێمە لەمە بێئاگابووین.

٣ـ دیاریکردنی پشکی تەمەنی هەر یەکە لە مەخلووقەکان: خوای گەورە پێش لەدایکبوونی مەخلووقەکە خوای گەورە رادەو بڕی رزق و تەمەن و ئەجەل و کارو رەفتارو بەختەوەریی و کوێرەوەریی دیاریکردووەو نوسیوێتیی[8].

٤ـ دیاریکردنی پشکی ساڵەکە، کە لە شەوی قەدردا دەبێت. وەکو خوای گەورە باسی فەرمووە: (فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ) الدخان/٤ لەو شەوەدا رادەو بڕی هەموو بڕیارێکی دانایانەی تێدا دیاریدەکەین.. ئیبنوعەبباس خوا لێیان رازی بێت دەیفەرموو: (یُکْتَبُ في أُمِّ الْکِتابِ في لَیلَةِ الْقَدْرِ مَا هُوَ کَائِنٌ في السَّنَةِ مِن الْخَیرِ والشَّرِّ والأرزاق)[9] واتە: لە لەوحەتولمەحفووزدا، لە شەوی قەدردا،رادەوبڕی خێرو شەڕو رزق و رۆزی ئەو ساڵەی عەبد دەنوسرێت..

٥ـ دیاریکردنی پشکی رۆژەکە: وەکو خوای گەورە دەفەرموێ: (كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ) الرحمن/٢٩ واتە: هەر رۆژەو گوناحێک دەسڕێتەوە ناڕەحەتییەک لادەبات و کەسانێک باڵادەستدەکات و کەسانێک نەوی دەکات.. ئەم قۆناغەی دیاریکردنەکە ئەوەیە کە ئیتر رادەوبڕی دیاریکراوەکە دەگەێنرێتە کات و شوێنی خۆی.. کەوابوو بزانین کە ئەم پشکەی رۆژانە لە بوجەی ساڵەکەوەیە، هی ساڵەکە لە هی تەمەنەوەیە، هی تەمەن لە کاتی رۆح پێداکردنەکەوەیە، هی ئەو کاتەش لە دیاریکراوی کاتی پەیماننامەکەوەیە، ئەوەی پەیماننامەکەش لە هی ئەو رۆژەیە کە خوای گەورە فەرمانی بە پێنووسدا کە بنووسە[10]..

بڕگه‌ی دووەم: شەوی قەدر تا رۆژی قیامەت هەموو ساڵیک دێتەوە:

   ئیمامی نەوەوی رحمەاللە دوای ئەوەی زۆر لە ریوایەتە جیاوازەکانی باسی شەوی قەدر دەهێنیتەوەو شەرحیان دەکات کە هەندێکیان دەفەرموون لە شەو تاکەکاندا بۆی بگەڕێن و هەندێکی تر دەفەرموون لە دەشەوی کۆتایی رەمەزاندا بۆی بگەڕین و هەندێکیتر زیاتر تایبەتی دەکەن، نەوەوی دەفەرموێ: ئەو زانایانەی جێمتمانەن و زانستیان لێوەردەگیرێت رایان لەسەر ئەوە کۆیە کە شەوی قەدر تا کۆتایی زەمان بەردەوام دەبێت و هەر ساڵەو لە شەوێکیشدا دەبێت، ئەمساڵ لە شەوێکی دە شەوی کۆتایی رەمەزانداو ساڵی داهاتوو لە شەوێکی تریدا.. بەم شیوەیەش هەموو فەرموودەکان وەردەگیرێن و پێچەوانەی یەک ناوەستنەوە.. ئەمە راوبۆچوونی مالیک و سوفیانی ثەوری و ئیسحاق و ئەبوثەورو ئەوانیتریشە.. هەموو دەفەرموون کە شەوی قەدر بە شەوەکاندا دەگەڕیت و نەگؤڕ نابێت[11].

 ئیبنولمولەققین رحمەاللە دەفەرموێ: هەموو ئەوانەی زانای موعتەبەرن و فەتوایان لێوەردەگیرێت رایان وایە کە شەوی قەدر بەردەوامە تا رۆژی دوایی[12].. بەڵگوی ئەو زانایانەی ئیبنولمولەققین ئاماژەی پێداون ریوایەتەکەی عوبادەی کوڕی صامیتە کە دەفەرموێ: (خَرَجْتُ لِأُخْبِرَكُمْ بِلَيْلَةِ الْقَدْرِ ، فتَلَاحَى فُلَانٌ وَفُلَانٌ ، فَرُفِعَتْ وَعَسَى أَنْ يَكُونَ خَيْرًا لَكُمُ ، الْتَمِسُوهَا فِي وَالتِّاسْعِة وَالسَّابْعِة وَالْخَامْسِة)[13]واتە: لە ماڵ هاتمە دەرەوە، تا هەواڵتان بدەمێ کە شەوی قەدر کامەیە، بەڵام فڵان و فڵان کەوتبوونە شەڕەپاڵ و قسەبەیەکترووتن، ئیتر منیش لە هۆشم نەما، حەتمەن خێری پێوەیە بۆتان. لە شەوی نۆیەم (بیستونۆیەمی رەمەزان) و شەوی حەوتەم (بیستوحەوتەم) و شەوی پێنجەم (بیستوپێنجەم)دا بۆی بگەڕێن[14].. سەرەتای فەرموودەکە بە کۆتاییەکەی لێکدەدرێتەوە، کە ئەوە دەگەێنێت کە شەوی قەدر بەردەوامەو هەموو ساڵێک دێتەوە.

   گومان لەوەدا نییە کە شەوی قەدر لە دەشەوی کۆتایی رەمەزاندایە، چونکە فەرموودە لەوبارەوە زۆرن، وەکو ریوایەتەکەی خاتوو عائیشە خوا لێی رازی بێت کە دەفەرموێ: (تَحرُّوا ليلةَ القَدْر في العَشْر الأواخِر من رمضانَ)[15]هەروەها: (تَحرُّوا لَيلةَ القَدْرِ في الوَتْر من العَشرِ الأواخِرِ من رمضانَ)[16]واتە لە شەوە تاکەکانی دەشەوی کۆتایی رەمەزاندا بۆ شەوی قەدر بگەڕێن.