الحمدُ للهِ رَبّ العالمین والصّلاةُ والسّلامُ علی رسولِهِ الأمین محمّدٍ و عَلی آلِهِ وَ صَحبِهِ أجمعین

مراد از سنتهای فطری مجموعه آدابی است که هر کس، آن را انجام دهد در حقیقت به فطرتی دست یافته که خداوند، مخلوقات را بر آن، آفریده است. این آداب نزد خداوند محبوب هستند و آن ها را به عنوان اوصاف انبیاء- علیهم الصلاة و السلام- قرار داده تا آنان به والاترین آداب و رفتار ها، آراسته گردند. از دیرباز برای این آداب، قانون و تعلیمات ویژه، تدارک دیده شده تا اینکه به عنوان« اوصاف فطری شخص دیندار»، شهرت یافته است. پایبندی به این سنتهای فطری به منزله­ی سربلندی و توفیق در دین و دنیاست که از جمله­ی آن، زیبایی ظاهر و سیما و پاکیزه­گی جسم انسان است.

برخی از سنت های فطری که در احادیث مختلف، بیان شده اند:

1-­ ابو هریره - رضی الله عنه- روایت می کند که پیامبر- صلی الله علیه وسلم- فرمودند: « الْفِطْرَةُ خَمْسٌ: الْخِتَانُ، وَالِاسْتِحْدَادُ، وَقَصُّ الشَّارِبِ، وَتَقْلِيمُ الْأَظْفَارِ، وَنَتْفُ الْإِبْطِ »؛[بخاری و مسلم]؛ « سنت های فطری، پنج تا هستند: ختنه کردن، تراشیدن موی شرمگاه، کوتاه کردن سبیل، ناخن گرفتن و کندن موی زیر بغل».

2- ام المؤمنین عایشه-رضی الله عنها- می فرماید: پیامبر- صلی الله علیه وسلم- فرمودند:« عَشْرٌ مِنْ الْفِطْرَةِ: قَصُّ الشَّارِبِ وَإِعْفَاءُ اللِّحْيَةِ وَالسِّوَاكُ وَاسْتِنْشَاقُ الْمَاءِ وَقَصُّ الْأَظْفَارِ وَغَسْلُ الْبَرَاجِمِ وَحَلْقُ الْعَانَةِ وَنَتْفُ الْإِبْطِ وَانْتِقَاصُ الْمَاءِ وَنَسِيتُ الْعَاشِرَةَ إلَّا أَنْ تَكُونَ الْمَضْمَضَةَ»؛ « ده رفتار از جمله سنتهای فطری هستند: کوتاه کردن سبیل، گذاشتن ریش، سواک کردن، استنشاق( آب در بینی کردن) ، ناخن گرفتن، شستن چین و چروک های بدن، تراشیدن موی شرمگاه، کندن موی زیر بغل، استفاده از آب( در طهارت و استنجا)». راوی می فرماید: « دهمی را فراموش کرده ام، اگر مضمضه نباشد».

بنا بر دو حدیث مبارک فوق، مشخص می شود که سنت های فطری فراوانند و ضرورت ندارد فقط این ده موردی را شامل شود که در اینجا ذکر شده است؛ بلکه آن چه در اینجا ذکر شده، بخشی از سنت های فطری است :

ختنه کردن، استنجا با آب، سواک کردن، ناخن گرفتن، کوتاه کردن سبیل، گذاشتن ریش، تراشیدن موی شرمگاه، کندن موی زیر بغل، شستن چین­و­چروک پوست و سر انگشت و گوش و ... و مضمضه و استنشاق آب.

ختنه کردن

ختنه: واژه­ای عربی است که اصل آن، فعل ماضی « خَتَنَ» می­باشد به معنی « قطع کرد» و در اصطلاح عبارتست از « بریدن پوست سر آلت مردانه و پوست بالای کلیتوریس زنانه».

حکم شرعی ختنه کردن:

حکم شرعی ختنه کردن برای زنان و مردان، یکسان نیست؛ بلکه برای مردان، فرض است و برای زنان نه فرض است و نه سنّت. سخن شیخ ابن عثیمین – رحمه الله- که یکی از بزرگترین فقهای حجاز بود به خوبی، بی­اهمیّت بودن ختنه­ی دختران در اسلام ( از لحاظ وجوب و استحباب) را آشکار می­کند؛ آنجا که می­فرماید: « ختنه مردان، سبب بهبودی حال آنان است؛ زیرا نبریدن پوست سر آلتشان به منزله حاصل نشدن یکی از شروط نماز است که طهارت اعضای بدن می­باشد. چه آنکه در صورت وجود این پوست، ادرار ( و نجاسات دیگر) در زیر آن، جمع می­شود اما این مسأله در مورد زنان، صدق نمی­کند» [ ابن عثیمین، الشرح الممتع]. بنابراین تنها ختنه مردان، واجب است والله أعلم.

گذاشتن ریش:

گذاشتن ریش برای مردان مسلمان، واجب و تراشیدن آن، حرام است. این، دیدگاه جمهور علماست والله أعلم.

لزوم گذاشتن ریش، برگرفته از ادلّه­ای است که نشان دهنده­ی فرضیّت این عمل است؛ چنانکه پیامبر – صلّی الله علیه و سلم- مردان را امر کرده ریش بگذارند و سبیلشان را کوتاه نمایند. برای مثال، ایشان می­فرماید: « خَالِفُوا الْمُشْرِكِينَ وَفِّرُوا اللِّحَى وَأَحْفُوا الشَّوَارِبَ » [ بخاری]؛ « برخلاف مشرکان، شما ریش بگذارید و سبیلتان را کوتاه کنید». از این روست که تراشیدن ریش، یکی از مصادیق شبیه شدن به کفار به حساب می­آید. امام ابن تیمیّه می­فرماید: «تراشیدن ریش، حرام است» و ابن حزم، اجماعِ علما را نقل کرده بر اینکه گذاشتن ریش، واجب و تراشیدن آن، حرام می­باشد.

سواک:

الف- در لغت: واژه « سواک» یا « سواوک»، برگرفته از « ساکَ» و معنی آن، «ساییدن چیزی به دیگری» است.

ب- در اصطلاح: عبارتست از « مالیدن و ساییدن چوب یا همانند آن بر روی دندان، جهت پاکیزگی و جلوگیری از زرد شدن آن».

سواک کردن در همه اوقات شبانه روز، کاری پسندیده است؛ زیرا پیامبر – صلّی الله علیه و سلم- می­فرماید: « السِّوَاكُ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ، مَرْضَاةٌ للرَّبِّ »؛ « سواک، پاک کننده­ی دهان و مایه­ی رضای خداوند است».

سواک­کردن در برخی اوقات، بیشتر مورد تأکید، قرار گرفته است؛ ازجمله در هنگامِ:

وضو گرفتن، نماز خواندن، قرائت قرآن، رفتن به منزل، نماز شب،­ هنگام تغییر یافتن طعم دهان، زرد شدن دندانها و پیش از حضور یافتن در جلسات عمومی، همچون نماز جمعه و مراسمات.

امام ابن القیّم – رحمه الله- می­فرماید: « سواک، دهان را خوشبو، معده را آرام و صدا را صاف کرده و به هضم غذا، کمک می­کند. همچنین سبب پاکیزه شدن مجرای کلام و ازدیاد نشاط و کوشش در قرائت، ذکر و نماز می­شود. سواک، مایه­ی تعجّب فرشتگان، زیاد شدن حسنات و در رأس همه اینها، موجِب کسب رضای خداوند متعال می­گردد».

آیا برای انجام سنّتهای فطری، زمانِ مشخصی تعیین شده است؟

پرسشی که در اینجا مطرح می­شود آن است که آیا ناخن گرفتن، کوتاه کردن سبیل، کندن موی زیر بغل، تراشیدن موی شرمگاه و .. ارتباطی با زمان دارند یا خیر؟ یعنی مدّت زمان مشخصی برای آنها، تعیین شده و فرد باید هربار پس از گذر این مدت، آنها را انجام دهد؟

پاسخ این است که انجام این آداب در درجه­ی اول به میزان نیاز شخص، بستگی دارد. بدن برخی از اشخاص، پرمو است و باید پیوسته موهایش را بتراشد یا کوتاه کند. رشد ناخن گروهی دیگر، سریع است و ملزم است آن را بگیرد. اما لازم است دانسته شود که فاصله هیچ کدام از این آداب نباید به بیش از چهل  روز برسد؛ زیرا انس بن مالک – رضی الله عنه- روایت کرده که پیامبر – صلّی الله علیه و سلم- نهی کرده­اند از اینکه شخص، بیشتر از چهل روز از کوتاه کردن سبیل، ناخن گرفتن، کندن موی زیربغل و تراشیدن شرمگاهش بگذرد.

وآخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على أشرف المرسلين سيدنا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين