الحمدُ للهِ رَبّ العالمین والصّلاةُ والسّلامُ علی رسولِهِ الأمین محمّدٍ و عَلی آلِهِ وَ صَحبِهِ أجمعین

غسل در چه شرایطی واجب می­شود؟

1-­ خارج شدن منی در وقت خواب و بیداری به شرط صحّت و تندرستی: زیرا خداوند می­فرماید: « وَإِن كُنتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُواْ» [ المائدة/6]؛ « اگر جنُب بودید باید با شستن بدنتان، خود را پاکیزه کنید». ابو سعید خُدری – رضی الله عنه- روایت می­کند که پیامبر – صلّی الله علیه و سلّم- فرمودند: « إنَّمَا الماءُ مِن المْاَءِ» [ مسلم: 343]؛ « آب ( غسل گرفتن و شستشو) با آب ( خروج منی)، واجب می­شود». همچنین أم­المؤمنین أم سلمه – رضی الله عنها- روایت می­کند که أمّ­سُلیم همسر ابو طلحه – رضی الله عنهما- خدمت پیامبر – صلّی الله علیه و سلّم- آمد و فرمود: ای رسول خدا ! خداوند از بیان حق، شرم ندارد؛ آیا اگر خانمی دچار احتلام شد غسل بر او، واجب می­شود؟ پیامبر – صلّی الله علیه و سلّم- فرمود: « نَعَمْ، إذَا رَأَتْ المَاءَ» [بخاری:282]؛ « بله اگر آب دید ( منی از بدنش، خارج شد)». با توجّه به این حدیث، مشاهده و حس کردن خروج منی به صورت جهشی، شرط ( غسل) است. اگر شخص، روی لباسش مَنی ببیند غسل بر او واجب است اگرچه دچار احتلام نشده باشد. اما اگر دچار احتلام شود ولی انزال، صورت نگیرد غسل، واجب نیست؛ زیرا أم المؤمنین عائشه – رضی الله عنها- می­فرماید: از پیامبر – صلّی الله علیه و سلّم- درباره مردی سؤال کردند که از خواب، بیدار می­شود و بدون اینکه دچار احتلام شده باشد احساس خیسی می­کند؛ ایشان فرمود: « يَغْتَسِلُ »؛ « باید غسل بگیرد». سپس پرسیدند: اگر دچار احتلام شود امّا آبی را مشاهده نکند؟ فرمود: « لا غُسْلَ عَلَیهِ» [ ابو داود: 233]؛ « غسلی بر او نیست».

نکته: حکم زن و مرد در آنچه ( در مورد غسل) بیان شد مساوی است.

نکته: هر کس به سبب سرما و بیماری، منی از بدنش خارج شود غسل بر او واجب نیست؛ زیرا چنانکه اشاره شد شرط وجوب غسل، خروج منی به صورت جهشی است.

2-­ همبستری زن و مرد، اگرچه انزال هم صورت نگیرد: هرگاه سرِ آلت مرد، وارد مهبل زن شود ( به نحوی که مخفی گردد) غسل بر هر دو، واجب می­شود، اگرچه منی خارج نگردد ( به حد انزال نرسند)؛ زیرا ابوهریره – رضی الله عنه-روایت می­کند: پیامبر – صلّی الله علیه و سلّم- فرمودند: « إذَا جَلَسَ بَيْنَ شُعَبِهَا الْأَرْبَعِ، ثُمَّ جَهَدَهَا، فَقَدْ وَجَبَ الْغُسْلُ وَإِنْ لَمْ يُنْزِلْ» [ بخاری:291]؛ « هرگاه بین پاهای همسرش بنشیند و شروع به آمیزش کند غسل، واجب می­شود؛ چه به حدّ انزال برسد و چه خیر». بنابر آنچه بیان شد هرگاه سر آلت در بدن زن، مخفی شود غسل، واجب می­گردد اگرچه به حد ارضا هم نرسند.

3 و 4- حیض و نفاس: حیض ( عادت ماهیانه) و نفاس ( خون زایمان)، هردو غسل را واجب می­کنند؛ اما زمانی انجام آن بر شخص، واجب می­گردد که به پایان برسند. امّ المؤمنین عایشه – رضی الله عنها- روایت می­کند که پیامبر – صلّی الله علیه و سلّم- به فاطمه دختر ابو جحش فرمودند: « إِذَا أَقْبَلَتْ الْحَيْضَةُ فَدَعِي الصَّلَاةَ وَإِذَا أَدْبَرَتْ فَاغْسِلِي عَنْكِ الدَّمَ وَصَلِّي» [ بخاری: 324]؛ « هرگاه دچار حیض شدی نمازهایت را ترک واگر به پایان رسید غسل کن و نماز بخوان».

5-­ اسلام آوردن شخص کافر: قیس بن عاصم –رضی الله عنه- روایت می­کند: زمانی که مسلمان شد پیامبر – صلّی الله علیه و سلّم- به او، امر کرد: « أنْ يَغْتَسِلَ بِمَاءٍ وَسِدْرٍ » [ نسائی: 1/109؛ صحیح است]؛ « خود را با آب و سدر[1] بشوید». و امر، دلالت بر واجب شدن دارد بنابراین غسل گرفتن کافر ( هرگاه مسلمان شد) واجب است. همچنین وقتی ثمامة بن أثّال، مسلمان شد پیامبر – صلّی الله علیه و سلّم- امر کرد: « اذْهَبُوا بِهِ الَى حَائِطِ بَني فُلانٍ فَمُرُّوُهُ أنْ يَغْتَسِلَ » [ أحمد: 2/304]؛ « او را به باغ طایفه­ی بنی­فلان ببرید تا در آنجا غسل بگیرد».

6-­ نماز جمعه: صحیحترین دیدگاه فقها، این است که گرفتن غسل جمعه، فرض و ترک آن، گناه است.

ابوهریره، عمّار بن یاسر، حسن بصری، امام مالک در یک روایت، احمد و ابن­حزم، قایل به این دیدگاه

هستند. دلیل این دیدگاه: ابو سعید خُدری – رضی الله عنه- می­فرماید: پیامبر – صلّی الله علیه و سلّم- فرمودند: « الْغُسْلُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَاجِبٌ عَلَى كُلِّ مُحْتَلِمٍ »؛ « گرفتن غسل جمعه بر هر انسان بالغ، فرض است» [ المحلّی: 2/12؛ الأوسط: 4/34]. بنابراین غسل جمعه برای تمام کسانی که در نماز جمعه، حضور می­یابند – چه مرد و چه زن- در صورت توانایی، واجب است والله أعلم.

7-­ مرگ: مرگ نیز یکی از اسباب وجوب غسل است؛ اما بدون شک، وجوب غسل بر شخص میّت نیست بلکه بر مسلمانان زنده­ی اطرافش، واجب است که او را غسل دهند. در بحث احکام جنازه، ان شاء الله این بحث به صورت مفصّل، مورد برّرسی، قرار می­گیرد.

غسلهای سنّت

1-­ غسل دو عید ( رمضان و قربان): زاذان – رحمه الله- روایت می­کند که مردی در مورد غسل از سیّدنا علی – رضی الله عنه- سؤال کرد، فرمود: اگر مایلی هر روز استحمام کن! گفت: خیر! درباره غسل، سؤال می­کنم. فرمود: روز جمعه، روز عرفه، عید قربان و عید رمضان [ بیهقی، السنن: 3/278].

همچنین از نافع، روایت شده که ابن عمر – رضی الله عنهما- پیش از آنکه در نماز عید رمضان، حضور بیابد غسل می­گرفت.

2-­ غسل پس از به هوش آمدن: زیرا پیامبر – صلّی الله علیه و سلّم- در آخرین بیماری عمر مبارکشان فرمودند: « اغْتَسِلْ مِنْ الاغْمَاءِ » [ بخاری:687؛ مسلم: 418]؛ « برای بیهوشی، غسل کن». فقها، حکم بیهوشی را بر جنون هم حمل کرده­اند و گفته­اند: اگر جنون و دیوانگی شخص از بین برود همچون کسی که به هوش آمده، غسل بگیرد.

3-­ غسل حجّ و عمره: سیدنا زید بن ثابت –رضی الله عنه- می­فرماید: « رَأَى النَّبِيَّ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ  تَجَرَّدَ لِإِهْلَالِهِ، وَاغْتَسَلَ » [ آلبانی در الإرواء، آن را حسن دانسته است]؛ « پیامبر – صلّی الله علیه و سلّم- را در آغاز حج دیدم که لباسش را درآورد و غسل گرفت».

زنان نیز می­توانند در این موقع، غسل کنند اگرچه در حیض و نفاس هم باشند.

4-­ غسل ورود به مکّه: ابن عمر – رضی الله عنهما- هرگاه به مکّه می­رفت شب­هنگام در منطقه « ذوی طوی» می­ماند و صبح آن، غسل می­گرفت و سپس به هنگام روز، وارد مکّه می­شد و می­فرمود: پیامبر – صلّی الله علیه و سلّم- را دیدم چنین می­کرد.

5-­ اگر شخص بخواهد تجدید همبستری کند مستحبّ است غسل بگیرد: ابو رافع –رضی الله عنه- می­فرماید: « شبی پیامبر – صلّی الله علیه و سلّم- به خانه همسرانشان رفت و نزد همه آنان، غسل گرفت. عرض کردم: ای رسول خدا! چرا به یک غسل، اکتفا نمی­کنید؟ فرمود: اینگونه آراسته­تر و پاکیزه­تر است».

6-­ پس از غسل دادن میّت: ابو هریرة – رضی الله عنه- در حدیثی معروف می­فرماید: « مَنْ غَسَّلَ مَيِّتًا فَلْيَغْتَسِلْ » [ ابو داود: 3162؛ ترمذی: 993]؛ « هر کس، میّتی را غسل داد خود نیز غسل بگیرد».

7-­ غسل زن مستحاضه برای تمام نمازها: زنانی­که خون آنان پیوسته جاری است که در زبان عربی، آنان را « مستحاضه» می­گویند مستحبّ است که در صورت توان برای همه نمازها، غسل کنند. عایشه –رضی الله عنها- روایت می­کند: أم المؤمنین أمّ حبیبه – رضی الله عنها- به مدّت هفت سال، دچار استحاضه بود و برای تمام نمازها غسل می­گرفت.

وآخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على أشرف المرسلين سيدنا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين