امام ابو الحسین مسلم بن حجاج بن مسلم قشیری نیشاپوری، در سال 204 هجری در نیشاپور چشم به دنیا گشود.

در سن کودکی آغاز به فرا گیری وتحصیل علوم نمود، واز محضر دانشمندان فراوانی کسب فیض نمود، پس از فراگیری علوم از محضرعلماء و اساتید نیشاپور به اقطار جهان جهت فراگیری علوم حدیث مسافرت واز شیوخ ذیل اخذ حدیث کرد:

شیوخ امام مسلم:

1-امام محمد بن اسماعیل بخاری (ت:256هـ).

2-یحیی بن معین (ت:224 هـ).

3-ابوبکر بن ابی شیبه (ت:235هـ).

4-عثمان بن ابی شیبه (ت:239هـ).

5-قتیبه بن سعید (ت: 240هـ).

6-امام احمد بن حنبل (ت:241هـ).

7-حرمله بن یحیی (ت:244هـ).

8-محمد بن مثنی (ت:252هـ).

شاگردان ایشان:

صیت وآوازه امام مسلم به گوش خاص وعام رسید، لذا طالبان حدیث وتشنگان میراث محمدی از گوشه واطراف سرزمین پهناور اسلام برای شنیدن وروایت حدیث به محضر امام می‌آمدند، افراد بی‌شماری از مجلس درس امام فیض بردند، حتی برخی از ائمه واقران ایشان نیزاز وی حدیث روایت کرده‌اند، ما تعدادی از شاگردان امام دررا اینجا ذکر می‌نماییم:

1-ابو عیسی ترمذی (ت:279هـ).

2-ابو حاتم رازی (ت:)

3-ابوبکر محمد بن اسحاق ابن خزیمه(ت: 311هـ)

4-موسی بن هارون (ت:)

5-ابو عوانه یعقوب بن اسحاق اسفرائینی

6-یحیی بن صاعد (ت:)

7-ابراهیم بن محمد بن سفیان(ت:308 هـ).

8-ابراهیم بن ابی طالب

تألیفات:

امام مسلم خدمات شایانی برای اسلام، بخصوص در زمینه جمع‌آوری احادیث انجام داده است، وکتاب‌های مهمی درحدیث و علوم حدیث تألیف نموده که مهمترین آن‌ها: (الجامع الصحیح) «صحیح مسلم» می‌باشد.

کتاب‌های دیگرایشان عبارتند از:

1-کتاب العلل

2-کتاب الأسماء والکنی

3-کتاب الأقران

4-کتاب المخضرمین

5-کتاب من لیس له إلا راو واحد.

6-کتاب اولاد الصحابة

7-کتاب المسند الکبیر

8-کتاب الجامع الکبیر

9-کتاب التمییز

10-کتاب طبقات التابعین.

صحیح امام مسلم و ویژگی‌های آن:

کتاب امام مسلم دومین کتاب صحیح به شمار می‌آید، صحیح بخاری و صحیح مسلم صحیح‌ترین کتاب بعد از قرآن کریم می‌باشد که امت اسلام صحیح بودنش را پذیرفته است.

امام مسلم در انتخاب احادیث و رجال دقت خاصی بکار برده است، حتی سعی نموده اختلاف الفاظ راویان نیز بیان نماید، و این کتاب عظیم را از میان هزاران روایات برگزیند.

امام مسلم می‌فرماید: «این کتاب صحیح را از میان سیصد هزار حدیث انتخاب نموده‌ام».

از ویژگی‌های صحیح مسلم اینست که تمام متون وطرق حدیث را یک جا ذکر می‌نماید، و آن‌ها را در ابواب مختلف جدا جدا نمی‌سازد، چنان‌که امام بخاری انجام داده است، وهمچنین احادیث را تکرار نمی‌کند، مگر به ندرت؛ مثلا برای اضافه‌ای که در سند یا متن حدیث وجود داشته باشد.

همچنین از ویژگی‌های دیگرش اینست که امام مسلم در انتخاب الفاظ دقت زیادی بخرج داده، و سعی نموده الفاظ راویان را ذکر نماید حتی در بیان صیغه‌ی روایت که آیا بلفظ «أخبرنا» یا «حدثنا» است. و اگر گروهی یک حدیث را روایت کرده‌اند هرکدام برای بیان الفاظ حیث و صیغه‌ی تحدیث چه الفاظی بکار برده‌اند، و این لفظ ذکر شده مثلا لفظ کدام یک از راویان می‌باشد.

همچنین امام مسلم بشدت کوشیده است که بعد از مقدمه‌ی کتاب بجز احادیث مسند و مرفوع چیز دیگر از اقوال صحابه یا تابعین ذکر ننماید، ودر کتابش احادیث «معلق» نیز نیاورده است.

شایان ذکر است که امام مسلم برای کتاب صحیح تراجم ابواب قرار نداده بلکه احادیث متلق به هر موضوع را یکجا جمع‌آوری کرده است، اما شارحان کتاب صحیح برایش عنوان کتاب‌ها و ابواب قرار داده‌اند، و بهترین کسی برای صحیح مسلم، کتاب و ابواب قرار داده امام محیی الدین نووی می‌باشد.

تعداد احادیث صحیح مسلم 4000 هزار حدیث می‌باشد.

شرح صحیح مسلم:

همچنان‌که علمای اسلام به صحیح بخاری توجه خاصی داشته‌اند، به صحیح امام مسلم نیز از نظر شرح، اختصار، و بیان مسائل فقهی‌اش توجه ویژه‌ای نموده‌اند. از شرح‌های مشهور بر این کتاب:

1- «المعلم فی شرح کتاب مسلم» تألیف امام ابوعبد الله مازری است.

2- «اکمال المعلم فی شرح صحیح مسلم» تألیف قاضی عیاض

3- «المنهاج فی شرح صحیح مسلم بن الحجاج» تألیف امام محیی الدین نووی است که کاملترین وبهترین شرح صحیح مسلم به شمار می‌آید.

4- «المفهم شرح صحیح مسلم» تألیف شیخ مشایخ ما امام

مختصر صحیح مسلم:

عده‌ای از علما کتاب صحیح امام مسلم را اختصار نموده‌اند، که در اینجا می‌توان به برخی از آن‌ها اشاره نمود:

1-مختصر امام ابوعبد الله شرف الدین مرسی.

2-مختصر امام احمد بن عمر قرطبی، و خود امام قرطبی این مختصر را شرح داده وآن را «المفهم لما أشکل من تلخیص صحیح مسلم» نامیده است.

3-مختصر امام زکی الدین عبدالعظیم منذری، بر این کتاب توسط امام صدیق حسن خان قنوجی شرحی بنام «السراج الوهاج» نوشته شده است. کتاب مختصر امام منذری توسط محدث عصر علامه آلبانی تحقیق وچاپ شده، که ان شاء الله در آینده نزدیک ترجمه‌ی فارسی آن در دسترس محبان حدیث نبوی قرار خواهد گرفت.

وفات:

امام مسلم، عصر یک شنبه، ماه رجب سال 261 هجری در سن 57 سالگی چشم از جهان فروبست و در نصرآباد نیشاپور به خاک سپرده شد.

تاریخ نویسان داستان عجیبی در باره‌ی سبب وفات ایشان نوشته‌اند، می‌گویند: مجلس مذاکره حدیث برپا بود از امام مسلم در باره یک حدیثی پرسیده شد، امام در همان مجلس آن حدیث را ندانست، آنگاه به منزل رفت وبه جستجوی آن حدیث در کتاب‌هایش پرداخت، و کیسه‌ای از خرما نزدش گذاشته شده بود؛ همچنان که غرق مطالعه وجستجوی حدیث بود خرماها را نیز یکی یکی تناول می‌کرد تا اینکه خرماها تمام گردید وآن حدیث مورد نظر را نیز یافت، و خوردن این خرمای بیش از اندازه سبب وفات ایشان گردید