«الْإِيمَانُ بضع و ستّون، أو بِضْعٌ وَ سَبْعُونَ شُعبَةٌ؛ أَعلَاهَا شهادة: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَدْنَاهَا إِمَاطَةُ الْأَذَى عَنْ الطَّرِيقِ: وَالْحَيَاءُ شُعْبَةٌ مِنْ الْإِيمَانِ» متفق علیه.
ايمان شصت و چند یا هفتاد و چند شعبه دارد، برترين آن، شهادت: لا اله الا الله (معبود بر حق جز الله وجود ندارد) است و پائين ترين آن، برداشتن خاك و خاشاك از سر راه است. حيا شعبه اي از ايمان است.
راوی حدیث
ابوهریره: عبدالرحمن بن صخر دوسی، راوی اسلام، ملازم رسول الله صلی الله علیه و سلم، از او بیش از پنج هزار حدیث روایت شده است، عمر او را والی بحرین قرار داد، سپس او را عزل نمود، سپس چند سالی در زمان خلافت بنی امیه به عنوان والی مدینه منسوب شد، سپس در سال 57 هـ درگذشت.
شرح مفردات
(بضع) از سه تا نه.
(شعبة) خصلت، شعبه مفرد شُعَب است، به معنای شاخههای درخت، که همان تشبیه ایمان و خصلتهای آن به درختی شاخه دار است که ثمرهی آن کامل نمیگردد مگر با رشد و تکامل شاخههای آن.
(إماطة الأذی) یعنی: دور نمودن، و مراد از اذی: تمام چیزهایی است که موجب اذیت و آزار میگردد مثل سنگ، گل و لای، خار یا غیره.
(الحیاء) صفتی در نفس است که شخص را بر انجام افعال پسندیده وا میدارد و او را از افعال مذموم به دور میدارد.
شرح اجمالی حدیث
رسول الله صلی الله علیه و سلم در این حدیث بیان میدارد که ایمان خصلتی واحد نیست بلکه دارای شعب و خصلتهای مختلفی است. اما افضل این شعب یک کلمه است که عبارت است از: «لا إله إلا الله»، این کلمه اگر هم وزن آسمان و زمین قرار گیرد بر آن برتری مییابد؛ زیرا کلمهی اخلاص است، و اگر کسی این کلمه آخرین کلامش در دنیا باشد داخل بهشت خواهد شد، و افضل شعب ایمان نیز میباشد.
حیا شعبهای از ایمان، و صفتی پسندیده در شخص است، حیا اخلاق رسول الله صلی الله علیه و سلم بوده است، و از زن مستور در چادر نیز با حیا تر بوده است.
فوائد حدیث
1- اثبات تفاضل در ایمان و جدا بودن اهل ایمان در درجات آن، و این خود بزرگترین دلیل است بر اینکه ایمان کم و زیاد میگردد.
2- این قول که: «الإیمان بضع و سبعون أو بضع و ستون شعبة» شک در راوی است، که آیا رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمود: «بضع و سبعون یا بضع و ستون»؟
3- قول «لا إله الا الله» کلمه توحید است که اگر انسان آن را بر زبان جاری کند مسلمان میگردد، و اگر از آن کبر بورزد کافر میگردد، این کلمه حد فاصل بین ایمان و کفر است؛ لذا بالاترین و افضل شعب ایمان است.
4- ایمان نزد اهل سنت و جماعت متضمن قول لسان و عمل جوارج و اعتقاد و عمل قلب است.
5- برداشتن خاك و خاشاك از سر راه از خصال و شعب ایمان و از محاسن اخلاق است.
6- حیا از ایمان است، حیا از الله این را در عبد واجب میگرداند که به طاعت الله بپردازد، و از آنچه الله از آن نهی نموده دست بردارد، حیا از الله بر عبد واجب میگرداند که مروءة و جوانمردی خود را حفظ کند و چیزهایی را انجام دهد که او را نزد مردم زیبا و نیکو جلوه دهد و از چیزهای که او را آلوده میگرداند دوری بگیرد، تمامی حیا از ایمان است.
7- رسول الله صلی الله علیه و سلم تمامی شعب ایمان را بیان نکرد، و این از حکمت پیامبر است که الله به او ارزانی کرده است؛ این عدم بیان بدین خاطر است که خود مسلمان اجتهاد کرده و نصوص کتاب و سنت را بررسی کند تا این شعب را جمع نموده و بدانها عمل کند، و تا اینکه در این وادی حریص از غیر حریص جدا گردد.
نکته: «لا اله الا الله» بدین معنی است که معبود بر حق فقط الله است، تمامی معبودات غیر الله باطل بوده جز الله که تنها و بیشریک و بر حق است، الله متعال میفرماید: «ذلک بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّ مَا يَدْعُونَ مِن دُونِهِ هُوَ الْبَاطِلُ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ» حج:62
و خداوند حق است و آنچه را كه بجز او به فرياد مي خوانند و پرستش مي نمايند باطل است، و خداوند والامقام و بزرگوار است.