«عن أَبي هُرَيْرَةَ - رضي الله عنه -، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ - صلى الله عليه وسلم - يَأْتي الشَّيْطانُ أَحَدَكُمْ فَيَقُولُ: مَنْ خَلَقَ كَذا مَنْ خَلَقَ كَذا حَتَّى يَقُولَ: مَنْ خَلَقَ رَبَّكَ فَإِذا بَلَغَهُ فَلْيَسْتَعِذْ بِاللهِ وَلْيَنْتَهِ» متفق عليه.
يعني: «ابو هريره گويد: پيغمبر - صلى الله عليه وسلم - فرمود: شيطان پيش يكى از شما میآيد و مى گويد: چه كسى فلان چيز را به وجود آورده است و چه كسى فلان چيز ديگر را، تا اينكه مى گويد: چه كسى پروردگار شما را به وجود آورده است؟ وقتى كه شيطان او را وسوسه كرد بايد به خدا پناه ببرد و بگويد (أعوذ بالله من الشيطان الرّجيم)، نبايد به چنين افكارى ادامه دهد».
و در لفظی آمده است: «لَنْ يَبْرَحَ النَّاسُ يَتَساءَلُونَ حَتّى يَقُولوا: هذا اللهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ، فَمَنْ خَلَقَ اللهَ؟» مردم دست بردار نيستند، و به سؤال ادامه مى دهند تا اينكه مى گويند: اين خداوند است كه آفريدگار همه چيز است، امّا آفريدگار خداوند كيست؟».
و در مسند امام احمد با سند صحیح آمده است که: «فإذا وجد أحدکم، فلیقرأ: آمنت بالله و رسله، فإنَّ ذلک یذهب عنه» پس اگر کسی از شما چنین چیزی را احساس کرد بگوید: به الله و رسولانش ایمان دارم، که این جمله این وسوسه را از او میزداید.
ابو داود از ابوهریره روایت کرده که گفت: از رسول الله صلی الله علیه و سلم شنیدم که میگفت: فإذا قالوا ذلک فقولوا: الله أحد الله الصمد لم يلد ولم يولد ولم يکن له کفواً أحد: ثم ليتفل عن يساره ثلاثا وليستعذ بالله من الشيطان» البانی این حدیث را حسن دانسته است.
یعنی اگر شیطان چنین گفت شما بگویید: الله یکتاست و نه فرزندی زاده و نه زاده شده است و هیچ کس شبیه و مانند او نیست. سپس سه بار به سمت چپ خود تف کند و از شر شیطان به الله پناه برد.
شرح مفردات:
(یأتی الشیطان) یعنی: شیطان وسوسه میکند، یا منظور وسوسهی یکی از همکاران شیطان از انسان و جنیان به روش ابلیس است.
(بَلَغَه) یعنی: این سخن رسده است: من خلق ربک؟ چه کسی پروردگارت را بیافرید؟
(فلیستعذ بالله) از وسوسهی شیطان، به این شیوه که بگوید: أعوذ بالله من الشیطان الرجیم.
(فلیقرأ: آمنت بالله و رسله) یعنی: بگو: با دشمن الله مخالفت میورزم، و به الله و به آنچه رسول الله صلی الله علیه و سلم با خود آورده پناه میبرم. توضیح بیشتر اینکه هر گاه برای شخص وسوسه پیش آمد برای دفع شر آن به الله متعال پناه میبرد، و از فکر در این باره اعراض ورزد، و بداند که این اندیشه از شیطان است، و با آن قصد فساد و فریفتن شخص را دارد، پس باید از گوش سپردن به وسوسهاش روی گرداند و با مشغول شدن به چیزهای دیگر به قطع این وسوسه اقدام ورزد.
(حتّی یقولوا: هذا الله خالق کلّ شیء فمن خلق الله): یعنی این سؤالات پیاپی منجر به این سؤال میگردد و و باطل بودن این سؤال بدیهی است؛ زیرا اینکه الله متعال خالق و غیر مخلوق بوده امری ضروری است، و سؤال در این باره عناد و لجبازی است.
شرح اجمالی حدیث:
در این حدیث شریف نبوی به ترک فکر کردن درباره وسوسه های شیطانی که به قلب خطور میکند و از امتناع از پذیرش آن و خودداری از هم آوا شدن با آن و رویگردانی از آن و پناه بردن به ذکر الله امر شده است (امر ارشادی) بنابراین کسی که چنین سؤالاتی به ذهنش خطور کند باید بگوید به خدا ایمان دارم و سپس سوره اخلاص را بخواند و از طرف چپش تف کند و به خدا پناه ببرد تا وسوسه شیطان از او دور شود؛ زیرا شیطان کسی را وسوسه میکند که از گمراهی او نا امید شده باشد لذا با وسوسه بر او وارد می شود چراکه از گمراهی اش عاجز گشته است اما کافر، شیطان از هر جایی که بخواهد بر او وارد می شود و در حق او فقط به وسوسه اکتفا نمی کند بلکه هر گونه که بخواهد او را به بازی میگیرد.
فوائد حدیث
1- ضرورت پناه بردن به الله متعال از شر شیطان رجیم؛ به جهت دفع شیطان، عبد با تمام تلاش و قدرتش قوهی غلبه و مجادله با شیطان را ندارد، پس بر او لازم است که به مولایش پناه برد، و به الله متعال از شر شیطانی که این اندیشه را در قلب او واقع ساخته پناه ببرد.
2- وسوسه ی شیطان و سخن گفتن نهانی در درون مؤمن از آن جهت است که شیطان از پذیرش گمراهی فرد مؤمن و تزیین کفر برای او نا امید گشته و فرد مؤمن خود را از او در امان نگاه داشته است از این رو شیطان به نوعی از مکر و فریب با سخن های نفسانی روی آورده و این همان چیزی است که فرد مؤمن از وسوسه های نهانی ناخشنود است همانگونه که رسول الله فرموده: «اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى رَدَّ كَيْدَهُ إِلَى الْوَسْوَسَةِ» ابوداود این حدیث را روایت کرده و البانی آن را صحیح می داند.
«الله اکبر، الله أکبر، ستايش مخصوص خدايي است که نيرنگ و حيله ي شيطان را به وسوسه تبديل کرد»
3- بیان ضعف شیطان، و اینکه در حالت نومیدیاش از اغوای مؤمن به وسوسه پناه میبرد، و این نهایت توانایی او در مقابل مؤمن است، لذا الله متعال میفرماید: «إنَّ کید الشیطان کان ضعیفاً» نساء: 76.
4- تحریم مجادله و مراء در مواردی که متعلق به ذات و صفات الله متعال است، پس توقف در این گونه مسائل واجب است، و فرو رفتن در این موارد جایز نیست.