عَنْ أَبي هُرَيْرَةَ - رضي الله عنه - قَاْلَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ - صلى الله عليه وسلم -: «المُؤْمِنُ الْقَوِيُّ خَيْرٌ وَأَحَبُّ إِلَى اللهِ مِنَ المُؤْمِنِ الضَّعِيفِ، وَفِي كُلٍّ خَيْرٌ، احْرِصْ عَلَى مَا يَنْفَعُكَ، وَاسْتَعِنْ بِاللهِ وَلَا تَعْجَزْ، وَإِنْ أَصَابَكَ شَيْءٌ فَلَا تَقُلْ: لَوْ أَنِّي فَعَلْتُ كَانَ كَذَا وَكَذَا، وَلَكِنْ قُلْ: قَدَرُ اللهِ وَمَا شَاءَ فَعَلَ، فَإِنَّ لَوْ تَفْتَحُ عَمَلَ الشَّيْطَانِ». رواه مسلم

از ابوهريره - رضي الله عنه - روايت است که: رسول الله - صلى الله عليه وسلم - فرمود: «در نزد خدا مؤمن قوي و نيرومند از مؤمن ضعيف بهتر و محبوب تر است، و در هر کدام شان خير وجود دارد. تلاش کن و حريص باش بدان چه برايت نفع مي رساند، و از خداوند ياري خواسته و ناتوان مشو. هرگاه به تو چيزي برسد، مگو اگر من چنين مي کردم چنين وچنان مي شد، ولي بگو خدا مقدر ساخته بود و آن چه خداوند بخواهد انجام مي دهد. زيرا کلمه ي "اگر" دروازه ي وسوسه شيطان را باز مي کند».

شرح مفردات:

(المؤمن القوی): یعنی در ایمانش؛ زیرا این ایمان قوی او را حمل می­کند بر انجام آنچه که الله بر او واجب کرده است، و شخص ضعیف الإیمان ایمانش ضعیف خواهد بود، و این ایمان ضعیف او را بر انجام واجبات و ترک محرمات حمل نمی­کند.

قیلی هم گفته است: مؤمن قوی در ایمانش و قوی در بدن و عملش بهتر از مؤمن ضعیف در ایمانش است، یا بهتر از مؤمن ضعیف در بدن و کارهایش است؛ زیرا مؤمن قوی به مسلمین سود رسانده و برای آنها عمل می­کندريال و مسلمانان از قوت بدنی و قوت ایمانی و قوت عملی او بهره­مند می­گردند، پس از او در جهاد در راه الله و در دفاع از اسلام و مسلمین بهره می­برند.

(و فی کلّ خیر) یعنی: در هر دو مؤمن قوی و ضعیف خیر وجود دارد به دلیل اشتراک آن دو در ایمان، هر چند که مؤمن دومی در عبادات ضعیف باشد.

در اینجا رسول خدا فرموده: «و فی کلّ خیر»؛ تا این توهم ایجاد نشود که مؤمن ضعیف هیچ خیری در او وجود ندارد، بلکه در مؤمن ضعیف نیز خیر وجود دارد، مثل: توحید، عبادت، ذکر و ...

(إحرص علی ما ینفعک) یعنی: بر طاعت الله متعال حریص باش، و به آنچه نزد اوست رغبت داشته باش، و بر آنچه از امور دین و دنیا که به تو نفع می­رساند حریص باش.

(و استعن بالله) یعنی: استعانت به الله متعال را فراموش مکن هر چند در چیزهای کوچک، و به این یقین داشته باش که اگر یاری الله نبود هیچ یک ز امورت میسر نمی­گشت.

(و لا تعجز) یعنی: در عمل استمرار داشته باش و آن را به تأخیر مینداز، و مواظب باش که عجز و سستی بعد از مدتی بر تو غالب نشود و به سبب آن مجبور به ترک عمل شوی.

(فإن أصابک شیء فلا تقل: لو أنی فعلت کان کذا و کذا) یعنی: بعد از حرصت بر انجام طاعات و بذل جهد و استعانت بر الله، اگر امر بر خلاف آنچه که میخواستی پیش رفت، نگو: که اگر چنین می­کردم چنان می­شد؛ زیرا این امری است فوق اراده­ی تو.

(و لکن قل قدّر الله و ما شاء فعل) یعنی: این تقدیر و قضای الهی است و آنچه را الله بخواهد انجام می­دهد.

(فإنّ «لو» تفتح عمل الشیطان) یعنی: بر تو اسباب حزن و پشیمانی و وسواس را گشوده، و امر پایان پذیرفته و آنچه که واقع شده قابل تغییر نخواهد بود.

شرح اجمالی حدیث:

در این حدیث با عظمت رسول الله صلی الله علیه و سلم بیان نموده که برخی از مؤمنین قوی و برخی دیگر ضعیف­اند؛ و در هردوی ایشان خیر وجود دارد؛ جز اینکه مؤمن قوی نزد الله متعال محبوب­تر از مؤمن ضعیف است؛ به این دلیل که مؤمن قوی هم به خود و هم به دیگران نفع می­رساند و منفعتش به خانواده، قوم و امتش می­رسد، اما مؤمن ضعیف منفعتش منحصر به خودش است. همچنین مؤمن قوی با قوتش می­تواند حزب شیطان را در هم شکند با زبانش اگر به نطق آید و با عملش اگر عمل کند. مؤمن دارای ایمان قوی در جهاد اقدامات بیشتری بر علیه دشمن انجام خواهد داد، و امر به معروف و نهی از منکر بیشتری خواهد داشت، و در نماز و روزه و ذکر و سائر عبادات رغبت بیشتری خواهد داشت.

بعد از این رسول الله صلی الله علیه و سلم وصیتی جامع و مانع را متوجه امتش ساخته با این قولش که: «إحرص علی ما ینفعک» یعنی: در تحصیل و انجام آنچه که به تو نفع می­رساند حریص باش، و این با مشغول شدن تمام وقت مسلمان در امور دین و دنیا که برایش منفعت در پی دارد ممکن خواهد بود، و اگر منفعت دین و منفعت دنیا در تعارض بود منفعت دین مقدم خواهد بود؛ زیرا اگر دین صالح باشد دنیا هم اصلاح خواهد شد، اما دنیا اگر صالح بوده اما دین فاسد باشد آن نیز فاسد خواهد گشت.

سپس اگر تمام تلاشت را نمودی و به الله استعانت ورزیدی اما امورات بر خلاف اراده تو پیش رفت، پشیمان نشو و نگو: اگر چنین می­کردم چنان می­شد، زیرا با این کار شیطان درهای وسوسه و پشیمانی و حزن و کدر نمودن صفای درون را بر تو می­گشاید، امر پایان پذیرفته و بر توست که تسلیم امر الله جبّار باشی و در این حالات بگو: این تقدیر الهی است و الله هرچه را بخواهد انجام می­دهد.

فوائد حدیث:

1- حریص بودن بر آنچه از امور دین و دنیا که برای شخص منفعت دارد و با نشاط به آنها روی آوردن.

2- امر با انجام اسباب و استعانت به الله میسر خواهد بود، پس کسی که با ترک اسباب امور را ضایع گرداند او عاجز و اهل تفریط است.

3- وجوب تسلیم در برابر امر الله و رضایت در برابر قدر الهی.

4- بر حذر بودن از پشیمانی بر آنچه فوت شده و گذشته است، و بر حذر بودن از دخالت­های شیطان در این موارد.

نکته: استعمالات کلمه «لو»:

اول: اندوه و حزن بر گذشته و بی تابی بر مقدور، این همانی است که رسول الله صلی الله علیه و سلم از آن نهی نموده است، پس بر بنده مؤمن است که یقین پیدا کند که آنچه از مقدورات بدو رسیده است بنا نبوده که به او نرسد، و آنچه از مقدورات که به او نرسیده بنا نبوده که به او برسد.

دوم: لو برای غیر تأسف بر گذشته و موارد دیگر نیز گفته می­شود ماننده این فرموده الله متعال: «لو کان فیهما آلهة الا الله لفسدتا» انبیاء:22 یا برای بیان محبت خیر و اراده­ی خیر گفته می­شود مانند این گفته: «لو أنّ لی مثل ما لفلان لعملت مثل ما یعمل» و امثال اینها که جائز است.

نکته: این قیم رحمه الله گوید: این حدیث شریف دارای اصئلی عظیم از اصول ایمان است:

1- الله متعال موصوف به صفت محبت است و او حقیقتا دوست می­دارد.

2- مقتضای اسماء و صفات و مواردی که همسو با آن است واجب است؛ او قوی است و مؤمن قوی را نیز دوست می­دارد، الله فرد است و فرد را نیز دوست دارد، الله زیباست و زیبایی را نیز دوست دارد، الله علیم است و علما را نیز دوست می­دارد، الله مؤمن است و اهل ایمان را دوست دارد، الله محسن است و محسنین را دوست دارد، الله صابر است و اهل صبر را دوست دارد، الله شاکر است و اهل شکر را دوست دارد.

3- محبت الله نسبت به اهل ایمان دارای درجات است، بعضی از ایشان را بیشتر از بقیه دوست می­دارد.