عَنْ عَائِشَةَ رضى الله عنها قَالَتْ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و سلم : مَنْ أَحْدَثَ فِي أَمْرِنَا هَذَا مَا لَيْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ . و در روایت مسلم آمده است : مَنْ عَمِلَ عَمَلاً لَيْسَ عَلَيْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ رَدٌّ .
«كسى كه در دين ما چيزى تازه و نو آورد، آن بدعت مردود است و به دين نمى چسبد». و در روايت مسلم: «هر كس كارى كند كه برابر دستور ما نباشد، آن كار مردود است».
روای حدیث:
عائشه صدیقه دختر ابوبکر، ام المؤمنین، همسر رسول الله صلی الله علیه و سلم، و کسی که رسول الله صلی الله علیه و سلم از بقیهی زنانش او را بیشتر دوست میداشت، او فقیه ترین زن میان مسلمانان و عالم به شریعت اسلام بود، و در ادبیات و شعر نیز سررشته داشت، بزرگان صحابه در امور دین بدو رجوع مینمودند، وقتی مسروق از او روایت میکرد میگفت: حدثنی الصدیقة بنت الصدیق، روز جنگ جمل بر علیه امام علی خروج نمود سپس از این کار رجوع کرد و علی علیه السلام او را در نهایت اعزار و اکرام به خانهاش بازگرداند، سپس در سال 58هـ وفات نمود.
شرح مفردات:
(أحدث): به وجود آورد و ابداع نماید.
(أمرنا هذا): یعنی در دینمان که همان اسلام باشد.
(ما لیس فیه): یعنی آنچه که در قرآن و سنت وجود ندارد، و تحتی حکمی از احکام آن مندرج نمیگردد، یا با احکام آن در تعارض باشد.
(رد): مردود و باطل و بدان اعتنایی نمیشود.
شرح اجمالی حدیث:
این حدیث قاعدهای عظیم از قواعد اسلام استف و از جوامع کلمات نبوی صادر شده است، این حدیث قولی صریح در رد تمامی بدعت ها و محدثات در دین الله متعال استف به گونه ای که مجالی برای داخل نمودن آنچه که از دین نیست باقی نمی گذارد.
حفظ و استعمال این حدیث در ابطال منکرات لازم و ضروری است، اهل علم گفتهاند: «به کثرت استدلال نمودن به این حدیث نیکوست».
فوائد حدیث:
1- این حدیث اصلی از اصول اسلام است، و این فرموده الله متعال بر آن دلالت میکند: «وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَلاَ تَتَّبِعُواْ السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَن سَبِيلِهِ» انعام: 153
اين راه ( كه من آن را برايتان ترسيم و بيان كردم ) راه مستقيم من است ( و منتهي به سعادت هر دو جهان مي گردد . پس ) از آن پيروي كنيد و از راههاي ( باطلي كه شما را از آن نهي كرده ام ) پيروي نكنيد كه شما را از راه خدا ( منحرف و ) پراكنده مي سازد .
2- تحریم به وجود آوردن چیزی در دین الله متعال هرچند قصدش نیکو باشد، و هرچند قلب برای این کار لینت نشان داده و آن را بپذیرد؛ زیرا این از عمل شیطان است.
3- تحریم به وجود آوردن چیزی جدید در دین الله هرچند که اصلش در شریعت باشد، اگر بر صفتی معین باشد که دین آن را نیاورده باشد، که در این حالت مردود استف مثل آنچه که برخی از مردم از عبادات و اذکار و امثال آن ها اختراع نمودهاند.
4- متابعت محقق نمیشود مگر اینکه عمل موافق شریعت در امور شش گانه زیر باشد:
سبب، جنس، اندازه، کیفیت، زمان و مکان، اگر متابعت از شریعت موافق این امور شش گانه نباشد باطل و مردود است؛ زیرا در دین الله چیزی را ایجاد نموده که از آن نیست. تفصیل این موارد در ذیل بیان میگردد:
1- عمل در سبب موافق شریعت باشد: مانند اینکه انسان عبادتی را به سببی انجام دهد که الله متعال آن را سبب قرار نداده باشد، مثل اینکه: هرگاه داخل خانه شد دو رکعت نماز بخواند و آن را سنت به شمار آورد که این مردود است.
2- عمل در جنس موافق شریعت باشد: اگر شخص عبادتی را انجام دهد که جنس آن عبادت مشروع نباشد غیر مقبول است، مثال: اگر شخصی اسبی را قربانی نمود، این عمل او مردود است و از او پذیرفته نمیگردد؛ زیرا در جنس مخالف شریعت است زیرا اضاحی باید از جنس انعام باشد.
3- عمل در اندازه موافق شریعت باشد: اگر شخصی الله متعال را به مقدار زائد بر شریعت عبادت کند از او پذیرفته نمیشود، مثال: شخصی اعضایش را چهار بار به صورت عمد در وضو بشوید، بار چهار از او پذیرفته نمیشود، و گناه کار است؛ زیرا زائد بر مقدار شریعت است.
نکته: علما اتفاق دارند که عبادت صحیح نیست جز در حالت اجتماع دو امر:
اول: اخلاص برای الله متعال.
دوم: متابعت از رسول الله صلی الله علیه و سلم.
پس کسی که چیزی را یافت که در دین و شریعت اسلام نبود و الله و رسولش آن را تشریع ننموده بودند، مردود است، حتی اگر خالصانه باشد، پس ناگزیر باید در هر عملی این دو امر مجتمع باشند: اخلاص و متابعت از رسول صلی الله علیه و سلم.
4- عمل در کیفیت موافق شریعت باشد: پس اگر شخصی عملی را انجام داد، در آن قصدش عبادت الله بود اما در کیفیت و چگونگی انجام مخالف با شریعت بوداز او پذیرفته نشده و مردود است، مثال: مردی نماز گزارده و قبل از رکوع به سجده رود، مازش باطل و مردود است، زیرا در کیفیت موافق شریعت نیست.
5- عمل در زمان موافق با شریعت باشد: اگر قبل از دخول وقت نماز بگزارد، نمازش غیر مقبول است؛ زیرا در زمانی آن را گزارده که شارع محدد نساخته است. و اگر کسی عبادت مؤقت را از وقتش به تأخیر بیندازد، مانند اینکه نماز صبح را بعد از طلوع آفتاب بخواند معذور نیست، نمازش باطل است؛ زیرا عملی را انجام داده که امر الله و رسول بر آن نیست.
6- عمل در مکان موافق شریعت باشد: اگر کسی در غیر مساجد اعتکاف بورزد، مثلا در مدرسه یا در خانه ای، اعتکافش صحیح نیست؛ زیرا در مکان اعتکاف موافق شریعت نیست.