عِنْ أَبي هُرَيْرَةَ - رضي الله عنه - قَاْلَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ - صلى الله عليه وسلم -: «مَنْ دَعَا إِلَى هُدًى كَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ مِثْلُ أُجُورِ مَنْ تَبِعَهُ، لَا يَنْقُصُ ذَلِكَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْئًا، وَمَنْ دَعَا إِلَى ضَلَالَةٍ كَانَ عَلَيْهِ مِنَ الْإِثْمِ مِثْلُ آثَامِ مَنْ تَبِعَهُ، لَا يَنْقُصُ ذَلِكَ مِنْ آثَامِهِمْ شَيْئًا». رواه مسلم.

ابوهريره - رضي الله عنه - مي گويد: رسول الله - صلى الله عليه وسلم - فرمود: «اگر کسي مردم را بسوي هدايت (کار خير و سنتي) دعوت کند، به اندازه ي پاداش کساني که از او پيروي مي نمايند، اجر و پاداش مي برد بدون اين که از پاداش آنان، چيزي کاسته شود؛ همچنين اگر کسي مردم را بسوي گمراهي فرا خواند، به اندازه ي گناه کساني که از او پيروي مي کنند، گناهکار مي گردد بدون اينکه از گناه آنان، چيزي کاسته شود».

شرح مفردات:

(من دعا الی هدی) یعنی: برای مردم تبیین نمود و آنها را به آن فراخواند، مانند اینکه برای مردم تبیین نماید که دو رکعت ضحی سنت است.

(و من دعا الی ضلالة) یعنی: اگر به گناه دعوت داد و به چیزی که در آن گناه وجود دارد، مثل اینکه مردم را به لهو یا باطل یا موسیقی و ربا فراخواند.

شرح اجمالی حدیث:

این حدیث صریح است در این مورد که کسی که به هدایت مردم را فراخواند علاوه بر اجر خود اجر پیروان را هم دارد، و کسی که به گمراهی فراخواند علاوه بر گناه خود گناه پیروان را هم به دوش می کشد، همانگونه که در جریان پسر آدم آمده که برادرش را کشت و او ضامن تمام قتل های صورت گرفته است چراکه او اولین کسی است که رسم قتل و کشتار را در زمین اختراع نمود. متفق علیه.

و خواه این هدایت و ضلالت از طرف او ایجاد شده باشد یا مسبوق باشد، و خواه این مسأله تعلیم علم یا عبادت یا ادب یا امثال اینها باشد و خواه عمل در حیات این شخص صورت پذیرد یا در مرگش.

این حدیث دلالت دارد بر استحباب دعوت به امور حسن و تحریم راه و رسم امور زشت و ناپسند و اینکه کسی به هدایت فراخواند و سنتی حسن را میان مردم به وجود آورد مثل اجر کسی که به آن عمل کند را تا روز قیامت دارا خواهد بود، و کسی که به ضلالت فراخواند و سنتی زشت را میان مردم به وجود بیاورد، او گناه تمام کسانی که به آن عمل کنند را تا روز قیامت دارا خواهد بود.

فوائد حدیث:

1- فضیلت علم؛ زیرا به وسیله علم راهنمایی به سوی هدایت و تشویق بر تقوی حاصل می گردد، پس تعلم علم و ایجاد آن بهتر از انفاق مال است، هرچند که صدقه دهنده اموال بی شماری را هم صدقه دهد، بنگرید شیخ الاسلام ابن تیمیه و شاگردش ابن قیم وفات نمودند اما یادشان زنده و باقی است، مردم را تعلیم دادند و اجرش را می برند در حالی که در قبر هایشان هستند.

2- ترغیب به امر به معروف و نهی از منکر، که وظیفه پیامبران و مصلحین است، همانگونه که انکار شدید و ویل عظیمی است برای کسانی که مردم را گمراه نموده و آنها را از طریق حق باز می دارند و این اعمال زشت را برای آنها تزیین می نمایند.

3- تحذیر از گمراهی و اجتناب از بدع و محدثات امور در دین و نهی از مخالفت راه های مؤمنین، و وجه تحذیر به این شکل است که: کسی که بدعت را به وجود می آورد در اول نسبت به آن سست است و آن را ساده می گیرد و مفاسدی که مترتب بر آن است را در نظر نمی گیرد، که همان حمل بار گناه کسانی است که آن را انجام میدهند، هرچند که خودش آن را انجام ندهد بلکه به خاطر این که او اصل در پیدایش آن بوده است.

4- دعوت به هدایت یا دعوت به گناه می تواند با قول باشد یا با فعل، خصوصا از طرف کسی که مردم از او پیروی می کنند، پس اگر از کسانی باشد که مردم به او اقتدا می کنند سپس فعلی را انجام داد، گوئی مردم را به انجام آن چیز دعوت داده است، و به همین دلیل آنها به فعل آن شخص اقتدا می کنند.

5- کثرت اجور رسول الله صلی الله علیه و سلم؛ زیرا ایشان امت را به هدایت فراخواند پس هرکس از این امت به این هدایت عمل نماید اجر ایشان را خواهد داشت و از اجر عمل کنندگان چیزی کم نمی شود. از همین جا خطای کسانی که ثواب اعمال را به رسول خدا تقدیم می کنند آشکار می شود، زیرا هر عملی را که انجام می دهی، اگرچه دارای ثواب خواهی بود، رسول خدا هم به همان مقدار تو ثواب می برد، و اگر اهای عمل صحیح بود کسانی که بیشتر از ما رسول خدا را دوست داشتند یعنی صحابه این کار را می نمودند در حالی که این کار را نکردند.

6- مضاعف گشتن ثواب بر حسب تضاعف اعمال تبعیت کنندگان، که قابل اندازه و تحدید نیست، و به این مورد فضل سابقین اولین از مهاجرین و انصار آشکار می شود، و بقیه سلف به نسبت افراد بعد از خود، همچنین علمای مجتهد به نسبت اتباع خودشان و فضل متقدمین بر متأخرین.

7- ترغیب در انجام سننی که مرده و هجر و ترک شده است، پس اقدام به زنده کردن این موارد علاوه بر داشتن اجر خود شخص اجر کسانی که به آن عمل کنند را هم در پی خواهد داشت، پس سنت در اسلام بر دو صورت است:

الف: سنت سیّئه: که همان بدعت است، این سنت ناپسند است هرچند که کسی که آن را به وجود آورده آن را حسن به شمار آورد، زیرا رسول الله صلی الله علیه و سلم گفته است: «و کل بدعة ضلالة» رواه مسلم.

ب: سنت حسنه: که بر دو نوع است:

نوع اول: سنت مشروع بوده سپس عمل بدان ترک شده باشد سپس کسی آن را دوباره به جریان بیندازد، مثل قیام رمضان به همراه امام، رسول الله صلی الله علیه و سلم برای امتش در ابتدای اسلام امر به قیام رمضان را به همراه امام تشریع نمود، سپس ترسید که ین امر بر امتش به عنوان فرض تلقی شود، لذا در آخر حیات مبارک این کار را ترک نمودند، روال در عهد ابوبکر و ابتای خلافت عمر هم بر همین منوال گذشت، سپس عمر تصمیم گرفت مردم را بر امامی واحد جمع نماید و همین کار را نیز انجام داد و او با این کار سنتی حسن را در اسلام به وجود آورد؛ زیرا سنتی را احیا نمود که ترک شده بود.

نوع دوم: اینکه شخص اولین کسی باشد که بدان مبادرت ورزد، مثل حال مردی که به انجام صدقه مبادرت ورزد، تا مردم او را متابعت نموده و بر آنچه انجام داد با او همسو گردند.

و از همین توضیح خطای کسانی که در دین الله چیزهایی را به وجود آورده که از آن نیست آشکار می شود. ایشان اذکار و صلوانی را اختراع می نمایند که الله متعال دلیلی بر آن نازل ننموده است، سپس می گویند: این سنتی حسنه است، بلکه مردود است؛ زیرا هر بدعتی با نص حدیث گمراهی است و در بدعت چیزی حسن وجود ندارد.