جاهیلییه‌ت وه نه‌بێ ماوه‌یه‌كی رابوردوو بێت له ماوه جۆر به‌جۆره‌كانی مێژوو، به‌ڵكو بریتییه له هه‌موو به‌رنامه‌و ده‌ستوورێك كه مرۆڤپه‌رستی تێدا ده‌ركه‌وێت. ئه‌م سیفه‌ته‌ش له هه‌موو پرۆگرامه‌كانی ئه‌مڕۆی مرۆڤایه‌تیدا به ئاشكرایی ده‌رده‌كه‌وێت. چونكه له هه‌موو پڕۆگرامه‌كانی سه‌ر زه‌مینی ئه‌مڕۆدا مرۆڤ له مرۆڤی وه‌كو خۆی ئایدیۆلۆژی و بیروڕاو به‌رنامه‌و رێبازو رێساو یاساو خوو نه‌ریت وه‌رده‌گرن. جاهیلییه‌تیش ئه‌مه‌یه. ئه‌مه جاهیلییه‌ته به هه‌موو بنه‌ماكانییە‌وه، جاهیلییه‌تێكه كه به ئاشكراترین شێوه مرۆڤ مرۆڤی تێدا ده‌په‌رستێت، هه‌ندێكیان هه‌ندێكی تریان له جێی خوای گه‌وره داناوه‌و ده‌یانپه‌رستن! ئیسلام ته‌نها پڕۆگرامێكی ژیانه كه مرۆڤی تێدا رزگار بوو بێت. چونكه له ئیسلامدا خه‌ڵكی ئایدیۆلۆژی و بیرو راو به‌رنامه‌و رێبازو رێساو یاساو خوو نه‌ریتیان له خوای په‌روه‌ردگاره‌وه وه‌رده‌گرن. سه‌ریش ته‌نها بۆ ئه‌و داده‌نه‌وێنن گوێ ڕایه‌ڵیشیان ته‌نها بۆ شه‌ریعه‌ته‌كه‌ی ئه‌وه. ملیشیان ته‌نها بۆ سیستمه‌كه‌ی ئه‌و كه‌چ ده‌كه‌ن و به‌س. چونكه له ئیسلامه‌كه‌دا مرۆڤ له مرۆڤ په‌رستی رزگاری بووه‌و بۆته خواپه‌رست. ئه‌مه‌شه ئه‌و دوورێیانه‌ی وا له نێوان ئیسلام و شێوازه جۆر به‌جۆره‌كانی جاهیلییه‌تدا.. له جاهیلییه‌تی ئه‌مڕۆدا مادده‌په‌رستی هه‌موو شوێنێكی گرتۆته‌وه، هه‌موو لایه‌نەكانی ژیان بۆ مادده‌و نرخی مادده ته‌رخان كراوه، مادده‌په‌رستی بۆته خواپه‌رستی و ئه‌و جێو رێی خه‌ڵكی و سیستمی حوكمیان بۆ دیاری ده‌كات! ئه‌مه‌ش هه‌ڵه‌یه‌كی گه‌وره‌یه، چونكه نابێ باری ئابوری تاك كۆمه‌ڵ و كۆمه‌ڵگه وا بكه‌ن مادده جێ و رێی بۆ خه‌ڵكی دیاری بكات. چ جای ئه‌وه‌ی كارتێكردنیان له ده‌ستمایه‌ی رۆژی دواییدا هه‌بێت! مادده په‌رستی ده‌بێته هۆكارێكی سه‌ره‌كی بۆ خولقاندنی بارودۆخی ئاڵۆزو ناله‌بار بۆ كۆمه‌ڵگه. نه‌ك هه‌ر له رۆژی دوایدا به‌ڵكو له رۆژانی ژیانی دنیاشدا.. مه‌گه‌ر به چاوی خۆمان ئه‌و پشێوی و به‌دبه‌ختییه شارستانێتییه‌ی ئه‌مڕۆ نابینین؟! كه‌وابوو حه‌تمه‌ن ده‌بێ جۆره بیروهۆش و به‌رنامه‌یه‌كی تر بۆ حوكم كردنی ژیانی مرۆڤایه‌تی بێته كایه‌وه بیروهۆشێكی وا كه بتوانێت كارزانانه نرخ بۆ پله‌ی به‌ها بۆ ئابوری و خه‌ڵكی دانێت و به شێوه‌یه‌كی واش مادده ئاڕاسته بكات كه به‌خته‌وه‌ری و هێمنی و ئاسوده‌یی خه‌ڵكی تێدا بێت: (قُلْ بِفَضْلِ اللّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَلْيَفْرَحُواْ هُوَ خَيْرٌ مِّمَّا يَجْمَعُونَ) یونس/٥٨ واته: بڵێ با به فه‌زڵ و ره‌حمه‌تی خوا دڵ خۆشكه‌ن ئه‌و چاتره له‌وه‌ی كۆی ده‌كه‌نه‌وه. ئه‌و پڕۆگرامه‌ی كه حوكمی ژیانی كۆمه‌ڵه مرۆڤێك ده‌كات هه‌ر ئه‌وه كه بارودۆخی ئابوری و پله‌و به‌های مادده‌شیان بۆ دیاری ده‌كات، كه مادده ده‌بێت تا چ راده‌یه‌ك هاوكاری ژیانیان بێت، چونكه به پێی رێسای ئه‌و پرۆگرامه ده‌بێته مایه‌ی به‌خته‌وه‌ری و ئاسووده‌یی یان ده‌بێته مایه‌ی به‌دبه‌ختی و كوێره‌وه‌ری كۆمه‌ڵ له‌به‌ر ئه‌م مه‌سه‌له‌یه‌یه‌شه كه ئاوا بایه‌خ به‌م ئیسلامه گشتگیره دراوه، به‌و سیفه‌ته‌ی كه ته‌نها پڕۆگرامی ژیانه.. ئه‌م هات و هاواره زۆره‌ی كه مادده‌و مادده‌په‌رستی وا زل كردووه، ئا به‌م شێوه‌یه‌ی كه هه‌موو بیروهۆش و هه‌ست و نه‌ستێكی خه‌ڵكی گرتۆته‌وه. به‌م شێوه‌یه‌ی كه ئه‌م خه‌ڵكه بێ ئاگایه‌ی كردۆته ئامێرو شه‌وورۆژ هه‌ڵپه‌یانه بۆی. ئا ئه‌مه‌ی كه مادده‌په‌رستی كردۆته ژیان و مایه‌ی ره‌نج و تێكۆشانی خه‌ڵكی. ئا ئه‌م هات و هاواره‌ی كه هه‌موو داب و نه‌ریت و هه‌ستێكی پیاوانه‌ی بۆ ده‌كرێته قوربانی! ئه‌مه هه‌روا ساده نییه‌و به هه‌وانته نه‌هێنراوه‌ته مه‌یدانه‌وه! به‌ڵكو به پێی نه‌خشه‌یه‌كی وورد ده‌ڕوات، ئامانجیش له‌مه دانانه‌وه‌ی بته! بتی نوێ له جێی بته‌كانی جاهیلییه‌تی پێشوو، تا خه‌ڵكه‌كه چه‌واشه بكرێنه‌وه‌و ڕووه‌و غه‌یری خواناسی و خواپه‌رستی په‌ل كێش كرێنه‌وه.. ده‌یانه‌وێت بتی نوێی سه‌رده‌میش - وه‌كو ئه‌وانه‌ی پێشوو - دەسەڵاتیان به‌سه‌ر هه‌موو هه‌ڵس و كه‌وتێكی تاك و كۆمه‌ڵدا هه‌بێت، ئه‌مه به‌و هیوایه‌یه كه هه‌ر كاتێك و له هه‌ر جێیه‌ك پاره و به‌رهه‌می ماددی بووه بت و خه‌ڵكی له‌ده‌وری گه‌ڕان و هه‌موو ره‌نجیان بۆ خسته گه‌ڕو به پیرۆزه‌وه له‌به‌ر ده‌میدا وه‌ستان، ئیتر هه‌موو ئیعتیباراته‌كانی تری بۆ ده‌خه‌نه لاوه. خووڕه‌وشت، خێزان، ئابڕوو، سه‌ربه‌ستی و هه‌موو شتێكی پیرۆزی تر! ئینجا هه‌رچی شتێكیش بووه به‌ربه‌ستی رێی پاره‌و به‌رهه‌م - له دیدی خه‌ڵكه‌كه‌دا وای لێ دێت - شایانی تووڕ هه‌ڵدان و خستنه كه‌ناره، شایانی لادان و رادانه! ئه‌مه‌شه مانای بتپه‌رستی، ئه‌دی ئه‌گه‌ر ئه‌مه بتپه‌رستی نییه، ئه‌دی بتپه‌رستی چییه‌و چۆنه؟ چما قۆچ و كلكی هه‌یه؟! مه‌رج نییه بتپه‌رستی هه‌ر هه‌ر بریتی بێت له دارو به‌رد په‌رستن، نا، هه‌واو هه‌وه‌سیش بته، لافیته‌و دروشمی دیدو بیریش هه‌ر بته، نازناوو پله‌و پایه‌ی سیاسی و کۆمەڵایه‌تیش بته، ده‌یان ئیعتیباراتی تر هه‌یه كه بوونه‌ته بت.. له ڕاستیدا به‌هاو نرخی سه‌ره‌كی و ده‌ستمایه‌ی راسته‌قینه ده‌بێ بۆ فه‌زڵ و ره‌حمه‌تی خوای گه‌وره بێت، كه له به‌رنامه‌كه‌یدا ده‌رده‌كه‌ون. ئه‌و به‌رنامه جوانه‌ی هێمنی به دڵ ده‌به‌خشێت و گه‌ردن ئازاد ده‌كات و هه‌ست و هۆشی مرۆڤایه‌تی مرۆڤ به‌ڕێزه‌وه ده‌پارێزێت. له ژێر سایه‌ی ئه‌م به‌رنامه تاقانه‌یه‌شدا ده‌توانرێت سوودی ته‌واو له‌و (رزق و رۆزی)یه وه‌ربگیرێت كه خوای په‌روه‌ردگارو داد بۆ هه‌موو خه‌ڵكی داناوه. چونكه رزق و رۆزی و پاره‌و شێوازه پێشكه‌وتووه‌كانی به‌رهه‌م هێنانی ماددی ئه‌گه‌ر به پێی به‌رنامه جوانه‌كه‌ی خوای گه‌وره نه‌بێت ده‌بێته مایه‌ی به‌دبه‌ختی و كوێره‌وه‌ری خه‌ڵكی، چونكه ده‌كرێنه ئامێرو له به‌ڕێز كردن و گه‌وره كردنی ره‌وشتی ئاژه‌ڵیدا له‌سه‌ر حسێبی رێزی مرۆڤ به‌كار دێن.