بانگخوازو پلەی بەرزی بانگخواز:

بانگخواز ئەو كەسەیە كە بانگی ئیسلامی ناسیوەو لەوەش تێگەیشتووە كە ئەم ئیسلامە ئەمانەتە لە گەردنیداو ئەبێ -وەك خوا ئەیەوێت نەك خەڵكی- بیگەیەنێتە مرۆڤەكانی دەورو بەری، واتە خوای پەروەردگارو پەیامی خواو پێغەمبەری خوایان پێبناسێنێت و بەرەو سەلماندن و چەسپاندنی ئیسلامیان بهێنێت لەژیانی فەردی و دەستەجەمعیاندا، ئەمەش پلەیەكی گەورەیە ئەگەر خوا بیدات بەمرۆڤی موسڵمان، خوای گەورە ئەفەرموێت:(وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِمَّنْ دَعَا إِلَى اللَّهِ وَعَمِلَ صَالِحًا وَقَالَ إِنَّنِي مِنَ الْمُسْلِمِينَ)، كێ لەوە قسەیەكی چاكتری هەیە كە بانگ بۆلای خوا ئەكات و ئیشی باش ئەكات و رایئەگەیەنێت و ئەڵێ: دڵنیابن من لە گرووپی موسڵمانانم، ئەمەش بۆیە وایە چونكە ئەو كارەی ئەو ئەیكات وەزیفەی پێغەمبەرە(صلی الله علیەوالەوسلم) وەك خوای گەورە ئەفەرموێت: (يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا (45) وَدَاعِيًا إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجًا مُنِيرًا)،ئەی پێغەمبەری خوا! ئێمە تۆمان ناردووە تا شایەتبیت و مژدەدەربیت و ئاگاداركەرەوەبیت،ببیتە بانگخواز بۆڕێگەی خوا بەئیزنی خواو ببیتە چرایەكی رۆشن،پێغەمبەریش(صلی الله علیەوالەوسلم) ئەفەرموێ:(بلغوا عنی ولو آیە) ، لەبری من پەیامی ئیسلام بگەیەنن ئەگەر ئایەتێكیش بووە، هەروەها ئەفەرموێ:( نَضَّرَ اللَّهُ امْرَءًا سَمِعَ مِنَّا حَدِيثًا فَبَلَّغَهُ كَمَا سَمِعَهُ ، فَرُبَّ مُبَلَّغٍ أ أحفظحفظ مِنْ سَامِعٍ) ، روو سووربێت ئەو كەسەی كە قسەیەك لە ئێمە ئەبیسێت و ئەیگەیەنێت بەوشێوەیەی كەبیستوویەتی، رێئەكەوێت ئەوەی ئەوقسەیەی پێئەگات باشتر تێئەگات لێی لەوكەسەی كە گوێی لەقسەكە بووە، لەریوایەتێكی تردا هاتووە:( فَرُبَّ مُبَلَّغٍ أَوْعَى مِنْ سَامِعٍ)، رواه أحمد والترمذى وابن حبان. رێئەكەوێت كە قسە پێگەیەنراوەكە هۆشیاتربێت لەگوێگرەكە.

ئەبوئومامەی باهیلی ئەڵێ:باسی دوو كەس كرا بۆ پێغەمبەر(صلی اللەعلیەوالەوسلم)، یەكێكیان پیاوێكی خواناس و ئەویتریان پیاوێكی زانا بوو، پێغەمبەر صلی اللەعلیە والە وسلم فەرمووی: (فَضْلُ الْعَالِمِ عَلَى الْعَابِدِ كَفَضْلِى عَلَى أَدْنَاكُمْ). رێزی زانا بەسەر خواپەرستدا وەك رێزی من وایە بەسەر خوارترین كەستاندا، پاشان فەرمووی:( إِنَّ اللَّهَ وَمَلاَئِكَتَهُ وَأَهْلَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ حَتَّى النَّمْلَةَ فِى جُحْرِهَا وَحَتَّى الْحُوتَ لَيُصَلُّونَ عَلَى مُعَلِّمِ النَّاسِ الْخَيْرَ ).رواه الإمام الترمذي .لە راستیدا خواو فریشتەكانی خواو خەڵكی ئاسمانەكان و زەمین و تەنانەت مێروولەش لەهێلانەكانیداو تەنانەت ماسی ناو دەریاكانیش نزای خێر بۆ ئەو مامۆستایە ئەكەن كە خەڵكی فێری خێر ئەكات.

هەروەها ئەفەرموێ:(فإِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَيْرًا استعمله على قضاء حوائج الناس)، رواه البيهقي،ئەگەر خوا ویستی خێری بە یەكێك هەبوو ئەوە بەكاری ئەهێنێت بۆ ئەنجامدانی پێویستیەكانی خەڵكی، زانایەكی گەورەی ئیسلامیش ئەڵێ: (دعوة الانبیا‌ء لوا‌و شرف لمن یحمله) .

بانگەواز:

پێكهاتووە لە پەیامی خوا كە بەرجەستە ئەبێت لە:"قورئان و سووننەتە صەحیحەكانی پێغەمبەری خوادا صلی الله علیە والە وسلم ، پاش ئەمەش لە راڤەو ئیجتیهادی زانایانی ئیسلامدا كە بۆ ناسینی ئیسلام یان بۆسەلماندنی ئیسلام یان بۆ چەسپاندنی ئیسلام كردوویانە،ئەمانە بەمادەكانی بانگەواز دائەنرێن،كەئەم كتێبە بۆ ناساندنی ئەو پەیامە نووسراوە، ئەكرێ بەیەكەمیان بوترێت: شەریعەتی ئیسلامی، بەدووەمیان بوترێت: مینهاجی ئیسلامی كە ئێمە ئەم مینهاجەمانكردووە بەسێ بەشەوە: ئیجتیهاداتی فیقهی و ئیجتیهاداتی فیكری و ئیجتیهاداتی حەرەكی، كەدیارە ئەبێ ئەو ئیجتیهادانەش لە ژێر ڕۆشنایی شیرعەتەكەدا بێت و پێچەوانە نەبێتەوە لەگەڵیدا، خوای گەورە ئەفەرموێ: (لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا)،ئێمە بۆهەریەك لە ئێوەی میللەتانی پێغەمبەران شیرعەتێك و مینهاجێكمان بڕیارداوە)، شیرعەت دەقە نەگۆڕەكانی دینەو مینهاجیش ئیجتیهادە كە بە پێی كەس و كات و شوێن ئەگۆڕێت.

بانگكراو:

هەموو ئەو كەسانەن كە بانگخواز پەیامی ئیسلام ئەدات بەگوێیانداو بەگشتی ئەبنە سێ بەش:

خەڵكی بەگشتی:(بێلایەن)، ئەوانەی ئیسلامیان قەبوڵكردووە:(هەوادار)، ئەوانەی ئیسلامیان رەفزكردووە:(ناحەز) ..بەردەوام و بێ بێزاربوون پەیامی ئیسلام ئەدەین بەگوێی خەڵكیدا بەگشتی بەوەسیلەی حیكمەت، ئەوانەش كە دینەكەیان قەبوڵكردووە بەوەسیلەی مەوعیزە گۆشیانئەكەین بەم ئیسلامە راستەقینە، ئەوانەش ئیسلام رەفزئەكەن بەجوانترین شێوە جیدالیان لەگەڵدا ئەكەین، وەك خوای گەورە ئەفەرموێ: (ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ)، بانگبكە بۆ ڕێگەی خوا بەحیكمەت و بە مەوعیزەی چاك و بەجوانترین جەدەلیش موناقەشەیان لەگەڵ بكە، پەروەردگارەكەت زاناترە بەهەموو ئەو كەسانەی كە لەڕێگە راستەكەی ئەو لایانداوەو هەر ئەویش ئاگادارە لە كەسە بەرچاورۆشنەكان..

خوای گەورە لەم ئایەتەدا هەرسێ بەشەكەی بانگكراوی باسكردووەو وەسیلەی گونجاویشی بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ هەریەكەیاندا باسكردووە، حیكمەت بۆ هەموو خەڵكی بێلایەن و مەوعیزە بۆ خەڵكی هەوادارو جیدال بەجوانترین شێوە بۆ خەڵكی ناحەز!!

دواندنی عەقڵ بە باسكردنی حیكمەتی خوا لە دروستكردنی بوونەوەرداو بە باسكردنی حیكمەتی خوا لە دانانی شەریعەتدا ئەركی گشتی موسڵمانی بانگخوازە بەرانبەر بەخەڵكی بێتەرەف، دواندنی دڵ بەئامۆژگاریكردن بەتەرغیب و تەرهیب ئەركی تایبەتی بانگخوازە بەرانبەر بە كەسانی هەواداری ئیسلام، جیدال و شكستهێنان بەزانیاری و بەفیكر ئەركی زۆرتایبەتی بانگخوازە بەرانبەر بەوانەی دژئەوەستنەوە بەرانبەر بەئیسلام و پرۆژەی ئیسلامی و هەوڵی تێكشكاندنی ئەدەن.

هەندێ لە زانایان بانگكراو ئەكەنە چوار بەش:

باوەڕدار"مٶمن": ئەو كەسەیە بڕوای بەخواو پێغەمبەرو پەیامی ئیسلام هێناوەو ئیسلام سەرنجی راكێشاوەو دەركی بەو خێرو شتەجوانانە كردووە كە لەئیسلام و ئیماندا هەیەو دڵی پێیخۆشەو یەقینی پەیداكردووە كە ئیسلام بۆ دونیاو بۆ ئاخیرەتیشی بەسوودە.. ئەم كەسە بانگ ئەكرێت تابێتە ڕیزی موسڵمانانەوەو كار بۆ ئیسلام بكات.

دوودڵ"متردد": ئەو كەسەیە هێشتا راستی ئیسلامی بۆ دەرنەكەوتووەو بڕوای بەجوانی و بەسوودی ئیسلام نەكردووە، ئەم كەسە داوای لێئەكرێت كە بەردەوام چاوی هەر لەسەر ئیسلام بێت و دەربارەی بخوێنێتەوەو سەرلەمزگەوت و شوێنی كۆبوونەوەی موسڵمانان بدات و پرسیاربكات لە بانگخوازو زانایان، تا ئەو دوودڵی و دانەمەزراوییەی نامێنێت..

هەلپەرست"نفعی": كەسێكە شوێن هەرشتێك بكەوێت بەچاویلكەی بەرژەوەندی دنیایی خۆی بۆی ئەڕوانێت و ئەگەر بەسوود بوو بۆ دونیای ئەوە شوێنی ئەكەوێت و ئەگەر زانی بۆ دونیاو كارو كەسابەتی بەسوود نیە( و زەرەری بۆ پەزەكانی هەیە) ئەوە پشتگوێیئەخات، ئەمانە نرخی دنیاو ئاخیرەتیان بۆ رۆشنئەكرێتەوەو بەراوردكاریان بۆ ئەكرێ لەنێوان دونیاو ئاخیرەتداو پێیانئەوترێت: (مَا عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ ۖ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ بَاقٍ ۗ وَلَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ)،( أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِي هُوَ أَدْنَىٰ بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ ۚ) .(ئەوەی لە بندەستی ئێوەدایە تیائەچێت و ئەوەش لای خوایە ئەمێنێتەوە، بە دڵنیاییەوە خوا پاداشتی كردەوەكانی ئەوانە ئەداتەوە بەباشترین شێوە كە ئارامئەگرن). (ئەرێ ئەوە ئێوە ئەو شتەی كە خێرو باشە ئەیگۆڕنەوە بەئەو شتەی نزم و هیچە).

پەلاماردەر"متحامل": ئەو كەسانەن كە بەچاویلكەی رەشەوە بۆ ئیسلام و هەموو ئەو شتانە ئەڕوانن كە پەیوەندن بە ئیسلامەوە لە ڕوویەك لە ڕووەكانەوە، ئەمانە بەردەوام هێرشئەكەنە سەر ئیسلام و حاڵەتی ئیسلامی و مێژووی ئیسلامی و بەرنامەی تێكشكاندنی ئیسلام و پرۆژەی ئیسلامیان هەیە..

بانگخواز بەفیكر لەگەڵ ئەمانەدا رووبەڕوو ئەبێتەوەو پرۆژە ناحەزكاریەكەیان تێكئەشكێنێت و پەنا بۆ تووندوتیژی نابات، ئەگەر ئەوانیش پەنایان بۆ چەك و تووندوتیژی برد ئەوە ئەمیش لەژێر رۆشنایی"مصالح و مفاسد"دا هەڵویستی كۆتایی خۆی دیاریئەكات.

دەروازەیەك بۆ ناساندنی بانگەوازی ئیسلامی و بانگخوازان

 بنەما یەكەمینەكانی بانگەواز:

1. القدوة قبل الدعوە. (پێشەنگبوون پێش بانگكردن).

2. التألیف قبل التعریف. (هۆگربوون پێوەی پێش ناساندنی ئیسلام پێی).

3. التعریف قبل التكلیف. (ناساندنی ئیسلام پێش دابەزاندنی ئەرك بۆسەرشانی).

4. التدرج فی التكالیف. (پلەپلە ئەرك داببەزێنە سەرشانی).

5. التیسیر لا التعسیر. (ئاسانكاری بۆی نەك گرانكردنی لە سەری).

6. اڵاصول قبل الفروع. (بنەماكانی ئیمان و ئیسلام پێش لقەكانیان).

7. الترغیب قبل الترهیب. (مژدەپێدانی پێش ترساندنی).

8. التفهیم لا التلقین. (حاڵی بكە نەك پێی بڵێیتەوە).

9. التربیة لا التعریە. (پەروەردەی بكە نەك ئابڕووی بببەیت).

10. تلمیذ إمام لا تلمیذ كتاب. (باقوتابی مامۆستا بێت نەك قوتابی كتێب).

11. الاهم ثم المهم. (سەرەتا شتە زۆر گرنگەكان پاشان شتە گرنگەكان).

12. الكیفیة لا الكمیە.( خەمی چۆنێتی بخورێت نەك چەندێتی).

13. الاقناع لا الالزام.(قەناعەتپێكردن نەك ناچاركردن).

14. العمل بالتنظیم لا للتنظیم.(كار بەڕێكخستن نەك كار بۆ ڕێكخستن).

15. مراعاە قواعد انكار المنكر. ( رەچاوكردنی رێساكانی بەرگرتن لەخراپە). كە بەكورتی چوار رێسایە وەك ئیبن قەییمی جەوزییە باسیئەكات و ئەڵێ:

 ( بەرگرتن لەخراپە چوار پلەیە:

یەكەمیان: بتوانی خراپەكە لابەریت و چاكەیەك بخەیتە جێگەی.

دووەمیان: خراپەكە كەمبكەیتەوە با نەشتوانی هەمووی لاببەیت.

سێیەمیان: خراپەكە لاببەیت و خراپەیەكی وەك خۆی بێتە جێگەكەی.

چوارەمیان: خراپەیەكی لەخۆی خرابپر بێتەجێگەكەی.

 دوو پلەی یەكەم رێگرتن لەو خراپانە دروستە،سێیەمیان جێگەی ئیجتیهادە، چوارەمیان حەرامە ئەو كارەبكەی) .

سیفەتە پێویستەكانی بانگخواز:

- پێش هەموو شتێك ئەبێ پەیوەندی بەخواوە بەهێزبێت:

بانگخواز ئەبێ لە بانگكراوەكان خواناستربێت و خواپەرستتربێت، تا زیاتر خواناس و خواپەرستبێت زیاتر رۆحی بەهێزئەبێت و كاریگەری لەسەر بانگكراوەكانی ئەبێت و بەرەكەت لەقسەو كارەكانیدا ئەبێت، پێغەمبەر(صلی اللەعلیەوالەوسلم) ئەفەرموێت: ( إنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ إِذَا أَحَبَّ عَبْدًا دَعَا جِبْرِيلَ ، فَقَالَ: يَا جِبْرِيلُ إِنِّي أُحِبُّ فُلاَنًا فَأَحِبَّهُ، قَالَ: فَيُحِبُّهُ جِبْرِيلُ قَالَ: ثُمَّ يُنَادِي فِي أَهْلِ السَّمَاءِ: إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ فُلاَنًا، قَالَ: فَيُحِبُّهُ أَهْلُ السَّمَاءِ، ثُمَّ يُوضَعُ لَهُ الْقَبُولُ فِي الأَرْضِ، وَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ إِذَا أَبْغَضَ عَبْدًا دَعَا جِبْرِيلَ، فَقَالَ: يَا جِبْرِيلُ، إِنِّي أُبْغِضُ فُلاَنًا فَأَبْغِضْهُ، قَالَ: فَيُبْغِضُهُ جِبْرِيلُ، قَالَ: ثُمَّ يُنَادِي فِي أَهْلِ السَّمَاءِ: إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ فُلاَنًا فَأَبْغِضُوهُ، قَالَ: فَيُبْغِضُهُ أَهْلُ السَّمَاءِ، ثُمَّ تُوضَعُ لَهُ الْبَغْضَاءُ فِي الأَرْضِ).

ئیمامی ئەحمەد ئەفەرموێت:( لا ينبغي للرجل ان ينصب نفسه للفتيا حتى يكون فيه خمس خصال):

اولها ان تكون له نية فإن لم يكن له نية لم يكن عليه نور ولا على كلامە نور.

الثانية ان يكون له علم وحلم ووقار وسكينة.

الثالثة ان يكون قويا على ما هو فيه وعلى معرفتة.

الرابعة الكفاية والا مضغه الناس.

 الخامسة معرفة الناس. نابێت پیاو خۆی بكات بەموفتی تا پێنج سیفەت هەیە بۆی دروست نەبێت: یەكەمەكەیان ئەوەیە كە نیازێكی پاكی هەبێت، ئەگەر نیازی پاكی نەبێت ئەوەخاوەنی نوور نابێت و قسەكانیشی نوریان تێدانابێت، دووەم ئەبێ زانست وحەوسەڵەداری و وەقارو ئارامی تێدابێت، سێیەم ئەبێ بەهێزبێت لەوكارەدا كە خراوەتە سەرشانی و شارەزابێت تێیدا، چوارەم ئەبێ بەشی پێویستی هەبێت و (بێمنەت بێت لە خەڵكی لەڕووی دنیاییەوە) ئەگینا ئەبێتە بنێشتەخۆشەی دەمی خەڵكی، پێنجەم ئەبێ خەڵكناس بێت)..

مامۆستا :ئیکرام کەریم