قورئان خوێندن
پێشه‌كی:
هه‌رچه‌نده سه‌ره‌كیترین مه‌به‌ست له ناردنی قورئانی پیرۆز بۆ كارپێكردن و پیاده‌كردنێتی له ژیانی ڕۆژانه‌ی موسوڵماناندا، بەڵام له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا داوا له موسوڵمان كراوه كه وه‌كو یادخستنه‌وه‌و خواپه‌رستنیش بیخوێنێت، تا له خوای گه‌وره‌ی نزیك بكاته‌وه. بۆیه ده‌بێت موسوڵمانی خوێنده‌وار ڕۆژانه ده‌ور[1] بكاته‌وه‌و بیخوێنێت.. ئه‌وه‌تa خوای په‌روه‌ردگار ڕوو به پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ و هاوەڵان ده‌فه‌رموێ: (فَاقْرَؤُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ) المزمل/٢٠ واته: ئه‌وه‌نده‌ی بۆتان ده‌گونجێ و ئاسانه ده‌وری قورئان بكه‌نه‌وه.
قورئان ووزه‌یه‌كی رۆحییه‌و مانای ژیان ده‌به‌خشێ، نورو ڕووناكییه‌كه دڵ و ده‌روون ڕۆشن ده‌كاته‌وه.. به هۆی پابه‌ندبوونمانه‌وه پێوه‌ی له كارو فرمانه‌كانماندا چاوكراوه‌و ڕووناكبین ده‌بین. خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێ: (...قَدْ جَاءَكُم مِّنَ اللَّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُّبِينٌ * يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَيُخْرِجُهُم مِّنِ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ) المائدة/١٥-١٦ واته: به ته‌ئكید له خوای گه‌وره‌وه كتێبێكی رۆشنكارتان بۆ هاتووه، هه‌ر كه‌سێك به ئومێدی ره‌زامه‌ندی خوای گه‌وره شوێنی كه‌وێت خوای گه‌وره‌ش به‌ره‌و رێی ئاشتی و هێمنیی رێنمایی ده‌كات، له تاریكه رێگاكان ده‌ری ده‌هێنێت و به‌ره‌و ئه‌و نوره خواییه‌ی ده‌هێنێت، ده‌یخاته سه‌ر راسته رێبازه‌كه‌ی خۆی..
هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر به‌رده‌وام له خزمه‌تیدا نه‌بین و ده‌وری نه‌كه‌ینه‌وه بێگومان تووشی دابڕین و پچڕاندن دێین و ئامۆژگاریی و ڕێنموونییه‌كانی خوای گه‌وره‌مان بیر ده‌چێته‌وه.. چونكه ئه‌م قورئانه یادهێنه‌رو بێدار كه‌ره‌وه‌یه‌و مایه‌ی ڕێنموونیی و رێنیشاندانه‌و ده‌ستووری ته‌واوی ژیانه.. خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێ: (وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ)النحل/٨٩ واته: ئه‌و قورئانه‌ی كه بۆمان ناردوویته‌خوارەوە روون كردنه‌وه‌ی هه‌موو شتێكی تێدایه، رێنماییه و هیدایه‌ته، به‌زه‌ییه و ره‌حمه‌ته، مژده‌یه، شنه‌ی مزگێنی موسوڵمانانه..
- (هَذَا بَصَائِرُ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّقَوْمِ يُوقِنُونَ) الجاثية/٢٠ واته: ئه‌م قورئانه چاوڕوونی و رۆشنی زه‌ین و روونی بینایی خه‌ڵكییه و رێنیشاندان و هیدایه‌ت و به‌زه‌یی و ڕه‌حمه‌تیشه بۆ ئه‌وانه‌ی باوه‌ڕیان پێی هێناوه‌و لێی دڵنیابوون كه په‌یامی خوای گه‌وره‌یه..
له‌به‌ر ئه‌مه‌یه كه پسانی په‌یوه‌ندی به قورئانه‌وه‌و ده‌ور نه‌كردنه‌وه‌ی نیشانه‌ی دڵڕه‌قی و تاریكی ده‌روونه.. پسانی په‌یوه‌ستی نێوان موسوڵمان و قورئان ده‌بێته هۆی تێكچوونی پارسه‌نگی چاك و خراپ و لاسه‌نگی هه‌نگاوه‌كانی.. ئه‌وه‌ش كاولبوونی ده‌روون وتێكشكانی دڵه.. ئه‌وه سه‌لماندنی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌یه كه پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ده‌فه‌رموێ: (إنَّ الَّذي لَيسَ فِي جَوْفِهِ شَيءٌ مِن الْقُرْانِ كَالْبَيتِ الْخَرِبِ)[2] واته: ئه‌و كه‌سه‌ی شتێك له قورئان له دڵیدا نه‌بێت، وه‌كو خانووه ڕووخاوێك وایه! جا بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌مه ڕوونه‌دات موسوڵمان ده‌بێ په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ قورئاندا پته‌و بكات.. هه‌ر كاتێك هه‌ستی به ساردی و لاوازیی رۆحیی كرد گورج ده‌ست بكات به خوێندنه‌وه‌ی قورئان و وه‌ك شیفایه‌ك بۆ چاره‌ی ده‌رده‌كانی به‌كاری بێنێ، هه‌ر وه‌ك خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێ: (قَدْ جَاءَتْكُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَشِفَاء لِّمَا فِي الصُّدُورِ) یونس/٥٧ واته: به ته‌ئكید ئامۆژگاریه‌كتان له خوای په‌روه‌ردگارتانه‌وه بۆ هاتووه، كه چاره‌سه‌ری نه‌خۆشیه‌كانی ده‌روونتانی تێدایه..
- (وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاء وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ) الاسراء/٨٢ واته: هه‌ر له‌و قورئانه‌دا شتی وای تێدا ده‌نێرینه خوارەوە كه چاره‌سه‌ری نه‌خۆشی و به‌زه‌ییه بۆ موسوڵمانان.
هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ده‌رباره‌ی جیاوازی موسوڵمانێك كه قورئان ده‌خوێنێت و ده‌وری ده‌كاته‌وه‌و موسوڵمانێك كه ده‌وری ناكاته‌وه، ده‌فه‌رموێ: (مَثَلُ الْمُؤْمِنِ الَّذِي يَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَيَعْمَلُ بِهِ كَالْأُتْرُجَّةِ طَعْمُهَا طَيِّبٌ وَرِيحُهَا طَيِّبٌ، وَالْمُؤْمِنُ الَّذِي لَا يَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَيَعْمَلُ بِهِ كَالتَّمْرَةِ طَعْمُهَا طَيِّبٌ وَلَا رِيحَ لَهَا، وَمَثَلُ الْمُنَافِقِ الَّذِي يَقْرَأُ الْقُرْآنَ كَالرَّيْحَانَةِ رِيحُهَا طَيِّبٌ وَطَعْمُهَا مُرٌّ، وَمَثَلُ الْمُنَافِقِ الَّذِي لَا يَقْرَأُ الْقُرْآنَ كَالْحَنْظَلَةِ طَعْمُهَا مُرٌّ أَوْ خَبِيثٌ وَرِيحُهَا مُرٌّ) رواه البخاری ومسلم[3] ، واته: نموونه‌ی ئه‌و موسوڵمانه‌ی كه قورئان ده‌خوێنێت و كاری پێ ده‌كات وه‌ك ئه‌تروجه (ترنج و نارنج) وایه، بۆنی خۆشه‌و تامیشی خۆشه. نموونه‌ی ئه‌و موسوڵمانه‌ی كه قورئان ناخوێنی بەڵام كاری پێ ده‌كات وه‌كو ده‌نكه خورمایه، بێ بۆنه بەڵام تامی شیرینه. ئه‌و دووڕووه‌ی قورئان ده‌خوێنێت و كاری پێناكات وه‌كو رێحانه وایه، بۆنی خۆشه‌و تامی تاڵه.. ئه‌و دووڕووه‌ی قورئان ناخوێنێت و كاریشی پێ ناكات وه‌كو حه‌نزه‌ل[4] وایه بۆنیشی ناخۆشه‌و تامیشی تاڵه..
بۆیه ده‌بێ موسوڵمان هه‌وڵی زۆرتر بدات و خۆی له قورئان نزیك بخاته‌وه چونكه یه‌كه‌م سه‌رچاوه‌ی به‌رنامه‌كه‌یه‌تی كه فه‌رمان و ڕێنموونی ژیانی لێ وه‌ر بگرێ.
ڕێزو پاداشتی قورئان خوێن
گومان له‌وه‌دا نییه كه یه‌كێك له گه‌وره‌ترین و پیرۆزترین كارێك كه موسوڵمان له خوای خۆی نزیك بخاته‌وه‌و لیسته‌ی كرده‌وه چاكه‌كانی پێ پڕ بكاته‌وه، ده‌ور كردنه‌وه‌ی قورئانه،كه خێرو پاداشتی زۆری ده‌بێ:
١- پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فه‌رموویه‌تی كه خوێندنه‌وه‌ی ته‌نها یه‌ك پیت له قورئان به ده چاكه‌یه‌و ره‌نگه زیاتریش بنوسرێ: (مَنْ قَرَأَ حَرْفًا مِنْ كِتَابِ اللَّهِ فَلَهُ بِهِ حَسَنَةٌ وَالْحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا لَا أَقُولُ الم حَرْفٌ وَلَكِنْ أَلِفٌ حَرْفٌ وَلَامٌ حَرْفٌ وَمِيمٌ حَرْفٌ)[5] واته: هه‌ر كه‌سێك پیتێك له قورئانه‌كه‌ی خوای گه‌وره بخوێنێت، پاداشتێكی بۆ ده‌نوسرێت، پاداشتیش یه‌ك به ده‌یه، ناڵێم: (الـم) پیتێكه، به‌ڵكو ئه‌لف پیتێكه‌و لام پیتێكه‌و میم پیتێكه..
٢- خوای گه‌وره له مه‌زنیی و بڵندی خۆیه‌وه ڕێزی قورئان خوێنی فه‌رز كردووه.. هه‌ر وه‌ك پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ده‌فه‌رموێ: (إنَّ مِنْ إجْلَالِ اللَّهِ إكْرَامَ ذِي الشَّيْبَةِ الْمُسْلِمِ وَحَامِلِ الْقُرْآنِ غَيْرِ الْغَالِي فِيهِ وَالْجَافِي عَنْهُ، وَإِكْرَامَ ذِي السُّلْطَانِ الْمُقْسِطِ)[6] واته: له مه‌زنێتی خوای گه‌وره ئه‌وه‌یه كه رێزی موسوڵمانی پیرو قورئانخوێنێك بگرێت كه نه سه‌ختگیره تێیدا نه شلگیر، هه‌روه‌ها رێزی كاربه‌ده‌ستی دادپه‌روه‌ر..
٣- له كۆڕی قورئان خوێندن و دیراسه كردنی ماناكانی فه‌ڕو به‌زه‌یی و میهره‌بانی خوای گه‌وره ده‌ڕژێ و فریشته‌كان چوارده‌وری ئه‌و شوێنه ده‌ده‌ن: (مَا اجْتَمَعَ قَوْمٌ فِي بَيْتٍ مِنْ بُيُوتِ اللَّهِ تَعَالَى يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَيَتَدَارَسُونَهُ بَيْنَهُمْ إِلَّا نَزَلَتْ عَلَيْهِمْ السَّكِينَةُ وَغَشِيَتْهُمْ الرَّحْمَةُ وَحَفَّتْهُمْ الْمَلَائِكَةُ وَذَكَرَهُمْ اللَّهُ فِيمَنْ عِنْدَهُ)[7] واته: هه‌ر كاتێك كۆمه‌ڵه كه‌سێك له یه‌كێك له ماڵه‌كانی خوای گه‌وره‌دا كۆڕێك بۆ قورئان خوێندن ده‌گرن، ده‌یخوێنن و له ماناكه‌ی ده‌كۆڵنه‌وه، ئیللا ره‌حمه‌ت و به‌زه‌یی خوای گه‌وره باڵی به‌سه‌ریاندا ده‌كێشێت و فریشته‌ی خوا به‌ڕێزه‌وه ده‌وریان ده‌ده‌ن و خوای گه‌وره‌ش لای فریشته‌كانی لای خۆی به رێزه‌وه باسیان ده‌فه‌رموێت.
٤- ئه‌وانه‌ی قورئان خوێنن و دیراسه‌ی قورئان ده‌كه‌ن یان به كۆمه‌ڵ ده‌یخوێنن، به ئه‌هلی تایبه‌تی خوای گه‌وره ده‌درێنه قه‌ڵه‌م.. پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ده‌فه‌رموێ: (أَهْلُ الْقُرْآنِ أَهْلُ اللَّهِ وَخَاصَّتُهُ)[8]
٥- چاكترین موسوڵمان ئه‌و كه‌سه‌یه كه قورئان فێر ده‌بێ و خه‌ڵكیش فێر ده‌كات (خَيرُكُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ وَعَلَّمَهُ)[9] واته: باشترینتان ئه‌و كه‌سه‌یه كه قورئان فێر ده‌بێت و خه‌ڵكی تريش فێر ده‌كاته‌وه..
٦- پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ئاماژه‌ی به‌وه كردوه كه ئه‌و كه‌سه‌ی قورئانی زیاتری له‌به‌ره‌و چاكتر شاره‌زایی تێدا په‌یدا كردووه، ئه‌و ببێته پێش نوێژ.. له كاتی مردنیشدا ئه‌و قه‌درو ڕێزه‌ی هه‌ر ده‌مێنێت. بۆیه پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ له غه‌زای ئوحددا فه‌رمانی دا له كاتی دفن كردنی شه‌هیده‌كان، هه‌ر كامیان زۆرتری قورئان له‌به‌ر بووبێت ئه‌ویان پێشتر بخرێته گۆڕه‌كه‌وه.[10]
٧- له ڕۆژی قیامه‌تدا قورئان دێت به هانای هاوده‌نگه‌كانیه‌وه‌و لای خوای گه‌وره تكایان بۆ ده‌كات: (إقْرَؤُوا الْقُرْانَ فَإنَّهُ يَأتِي يَوْمَ الْقِيامَةِ شَفِيعَاً لِأصْحَابِهِ) رواە مسلم[11] واته: ده‌وری قورئان بكه‌نه‌وه چونكه له ڕۆژی قیامه‌تدا تكاكاری لای خوای گه‌وره‌یه بۆ ئه‌و كه‌سه‌ی له دنیادا خوێندویه‌تی.
٨- هه‌ركه‌س وگه‌لێك به‌م قورئانه‌وه پابه‌ند بێت و گوێڕایه‌ڵی فه‌رمانی خوای گه‌وره بكات، ئه‌وه به عیززه‌ته‌وه له دنیادا ده‌ژی.. به پێچه‌وانه‌شه‌وه هه‌ركه‌س و گه‌لێك گوێبیستی ئایه‌ته‌كانی خوای گه‌وره نه‌بن و پشت له‌م قورئانه هه‌ڵبكه‌ن، بێگومان خوای گه‌وره زه‌لیل و زه‌بوونیان ده‌كات. پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ده‌فه‌رموێ: (إنَّ اللهَ يَرْفَعُ بِهَذَا الْكِتَابِ أقْوَامَاً وَيَضَعُ بِهِ آخَرينَ) رواه مسلم . [12]
٩- خوای گه‌وره پاداشتی دایك و باوكی قورئان خوێن ده‌داته‌وه‌و ئه‌وانیش له‌و خێره‌دا به‌شدار ده‌كات، چونكه كوڕه‌كه‌یان له‌سه‌ر موسوڵمانێتی و قورئان خوێندن په‌روه‌رده كردووه.. هه‌ر وه‌ك پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ده‌فه‌رموێ: (مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ وَعَمِلَ بِمَا فِيهِ أُلْبِسَ وَالِدَاهُ تَاجًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ ضَوْءُهُ أَحْسَنُ مِنْ ضَوْءِ الشَّمْسِ فِي بُيُوتِ الدُّنْيَا لَوْ كَانَتْ فِيكُمْ فَمَا ظَنُّكُمْ بِالَّذِي عَمِلَ بِهَذَا)[13] واته: هه‌ر كه‌س قورئان بخوێنێ و ئیش به فه‌رمانه‌كانی بكات خوای گه‌وره له‌و دنیا تاجێكی نورانی ده‌كاته سه‌ر باوك و دایكی كه ڕۆشنایییه‌كه‌ی له ڕووناكی ڕۆژ جوانتر ده‌بێت كه ماڵه‌كانتان له دنیادا بۆ ڕۆشن ده‌كاته‌وه، ئه‌دی ئه‌و كه‌سه‌ی كه خۆی ده‌یخوێنێت و كاری پێ ده‌كات ئاخۆ چ جۆره پاداشتێكی بدرێته‌وه !؟ .
١٠- پله‌و پایه‌ی قورئان خوێنی شاره‌زا ئه‌وه‌نده به‌رزه خوای گه‌وره ده‌یخاته ڕیزی فریشته به‌ڕێزو پایه به‌رزه‌كانه‌وه ئه‌و موسوڵمانه‌ش به‌هۆی زمانییه‌وه یان به هۆی كه‌م خوێنده‌وارییه‌وه به‌زه‌حمه‌ت بۆی ده‌خوێنرێته‌وه خوای گه‌وره دوو پاداشتی بۆ ده‌نووسێ (الَّذِي يَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَهُوَ مَاهِرٌ بِهِ مَعَ السَّفَرَةِ الْكِرَامِ الْبَرَرَةِ وَالَّذِي يَقْرَؤُهُ وَهُوَ عَلَيْهِ شَاقٌّ فَلَهُ أَجْرَانِ) متفق علیه[14] واته: ئه‌و كه‌سه‌ی كه قورئان به ره‌وانی ده‌خوێنێت ئه‌وه له‌گه‌ڵ فریشته‌ی نێرراوانی خوای گه‌وره‌یه‌و ئه‌وی به حونجه ده‌یخوێنێت و به‌لایه‌وه قورسه دوو پاداشت وه‌رده‌گرێت..
١١ـ قورئان خوێن به‌رده‌وام له به‌هه‌شتدا پله و پایه‌ی به‌رز ده‌بێته‌وه پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ده‌فه‌رموێ: (يُقَالُ لِصَاحِبِ الْقُرْآنِ اقْرَأْ وَارْتَقِ وَرَتِّلْ كَمَا كُنْتَ تُرَتِّلُ فِي الدُّنْيَا فَإِنَّ مَنْزِلَكَ عِنْدَ آخِرِ آيَةٍ تَقْرَؤُهَا)[15] واته: له به‌هه‌شتدا به قورئان خوێن ده‌وترێ هه‌روه‌ك چۆن له دنیادا قورئانت به ته‌رتیله‌وه دەخوێند، ئێستاش بخوێنه، پله‌و مه‌نزڵت وا له ئاخرین ئایه‌ت كه ده‌یخوێنیت!
بیری لێ بكه‌ره‌وه چ نیعمه‌تێكه، چ رێزێكه، بەڵام داخه‌كه‌م گوێ له‌م فه‌رموودانه ناگرین و ئه‌و ته‌مه‌نه‌مان بۆ ئه‌و پله‌و ئاسته رێزه ته‌رخان ناكه‌ین.. به داخه‌وه.
چۆنێتی و شێوه‌ی ده‌وركردنه‌وه
قورئان پێویسته به شێوه‌یه‌ك ده‌ور بكرێته‌وه و وریاو بێدارمان بكاته‌وه‌و كارمان تێبكات و پاشان گۆڕانكاریمان تێدا دروست بكات، تا دڵمان سره‌وت بگرێت و سه‌ر له‌نوێ تامه‌زرۆی ئایه‌ته‌كانیمان بكاته‌وه.. تا له لایه‌كه‌وه شایانی ئه‌وه بین به‌زه‌یی خوای گه‌وره بمانگرێته‌وه، له لایه‌كی تریشه‌وه سام و ترسێكی واش له دڵ و ده‌روونماندا هه‌بێت كه سڵ له‌و سزا سه‌خت و نه‌بڕاوه‌یه بكه‌ینه‌وه كه خوای گه‌وره له دۆزه‌خدا بۆ بێ باوه‌ڕان و سته‌مكاران ئاماده‌ی كردووه.. تا چالاكانه گوێڕایه‌ڵی فه‌رمانه‌كانی ئه‌م قورئانه بین.. تا به مژده دڵ ڕفێنه‌كانی ئه‌م قورئانه هۆگری خواپه‌رستی زیاتر ببین و شه‌وق و خۆشی و هیممه‌تی زیاترمان بۆ دیندارییه‌كی به‌هێزتر تێگه‌ڕێت.. ئه‌مه خوێندنی داواكراوه، نه‌ك خوێندنه‌وه‌ی بێ گیان و ساردوسڕی بێ شه‌وق و زه‌وق.. خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێ: (إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرّاً وَعَلَانِيَةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَنْ تَبُورَ * لِيُوَفِّيَهُمْ أُجُورَهُمْ وَيَزِيدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَكُورٌ) فاطر/٢٩-٣٠ واته: ئه‌وانه‌ی كه كتێبه‌كه‌ی خوای گه‌وره ده‌خوێننه‌وه‌و نوێژ ده‌كه‌ن و له‌وه‌ی پێمان به‌خشیوون به نهێنی و ئاشكرا ده‌به‌خشن، ئه‌وانه ئومێدی بازرگانییه‌كیان (له‌گه‌ڵ خوای گه‌وره‌دا هه‌یه) كه هه‌رگیز زه‌ره‌ر ناكات.. خوای گه‌وره به‌و په‌ڕی وه‌فاوه پاداشتی خۆیان ده‌داته‌وه‌و له فه‌زڵی خۆشیه‌وه زیاده‌ی تریان پێ ده‌به‌خشێت.. خوای گه‌وره لێبوردەو سوپاسكراوه.
واته: ئه‌وانه‌ی به ووردی و سه‌رنجی تێگه‌یشتنه‌وه قورئان ده‌خوێنن، خوێندنه‌وه‌و سه‌رنجدانه‌كه‌یان ده‌بێته ووزه‌یه‌كی كاریگه‌رو كار ده‌كاته سه‌ر ره‌فتارو هه‌ڵسوكه‌وتیان.. بۆیه نوێژه‌كان وا ده‌كه‌ن كه داواكراوه، له‌و ڕزق و ڕۆزییه‌ی كه خوای گه‌وره پێی به‌خشیوون وا به نهێنی و ئاشكرا ده‌به‌خشن كه خوای گه‌وره پێی خۆشه، چونكه له‌و باوه‌ڕه‌دان كه ئه‌م ره‌فتاره‌یان به پێی گرێبه‌ستی مامه‌ڵه‌یه‌كه كه له‌گه‌ڵ خوای گه‌وره‌ی كردگاریاندا به‌ستوویانه.. ئه‌مه‌شه وای لێكردوون ئومێدیان وا بێت كه بازرگانێتییه‌كه‌یان لای خوای گه‌وره وه‌رده‌گیرێ و خوای گه‌وره‌و میهره‌بانیش له فه‌زڵی خۆیه‌وه و زیاده‌ی ده‌خاته سه‌ر..
ئاماده‌كردنی: لیژنه‌یه‌كی یه‌كگرتووی ئیسلامی
پێداچوونه‌وه و توێژینه‌وه‌ی فه‌رمووده‌كانی: مامۆستا كرێكار
[1] كورد به قورئان خوێندن و خه‌تم كردنی ده‌ڵێت: ده‌ور كردنه‌وه.. چونكه قورئان خوێندنه‌وه ئه‌وه نییه هه‌ر جارێك بخوێندرێته‌وه‌و به‌س به‌ڵكو به‌رده‌وام له هه‌وڵی خه‌تم كردنی نوێیدایه.. پێشی ده‌وترێت قورئان خوێندن نه‌ك خوێندنه‌وه..
[2] نوسه‌رانی به‌ڕێز نووسیویان (رواه الترمذي وقال حدیث حسن صحيح) راسته‌و ژماره‌كه‌شی (٢٩١٣)یه، بەڵام ئیمامی ئیبنوحه‌جه‌ر له (مشكاه المصابیح٢/٣٧٢) داو شێخی ئه‌لبانی ره‌حمه‌تی له (ضعیف الترغیب و الترهیب ژماره٨٧١) و له (ضعیف سنن الترمذي ژماره٢٩١٣) دا ده‌فه‌رموون: زه‌عیفه..
[3] راسته ئه‌مه له‌فزی بوخارییه‌و ژماره‌كه‌ی (٥٤٢٧)ه‌و لای موسلیمیش ژماره‌كه‌ی (٧٩٧)ە.
[4] رووه‌كێكی ده‌شتی بێروونه‌و دره‌خته‌كه‌ی دڕكاویه‌و به‌رهه‌مه‌كه‌ی له بەڵاڵووك بچووكتره‌و تاڵه‌و كه ده‌پلیشێته‌وه بۆنی زۆر ناخۆشه‌و زوو له ده‌ست و پل نابێته‌وه..
[5] نوسه‌رانی به‌ڕێز نوسیویانه: (رواه الترمذي وقال حدیث حسن صحیح) به‌ڵێ لای ترمزی (٥/١٧٥ ژماره ٢٩١٠)یه‌و لای بوخاری له (التاریخ الكبیر ١/٢١٦) و لای به‌یهیقی له (شعب الایمان ٤/٥٤٨ ژماره‌كه‌ی ١٨٣١)ە و دیاره كه لای زۆرینه‌ی فه‌رمووده‌وانان سه‌حیحه، بڕوانه توێژینه‌وه‌ی شێخی ئه‌لبانی له‌سه‌ری له (مشكاة المصابیح ١/٦٥٩) و (سلسله الصحيحه ٢/٢٦٧) و (تخریج الطحاویه ١٣٩) ..
[6] نوسه‌رانی به‌ڕێز نوسیویانه: (رواه ابو داود وهو حدیث حسن) وایه: شێخی ئه‌لبانی له (صحيح سنن أبی داود/ ٤٨٤٣) دا به حه‌سه‌نی ناساندووه.
[7] نوسه‌رانی به‌ڕێز نوسیویانه: (موسلیم)، راسته‌و ژماره‌كه‌ی (٢٠٧٤)ە.
[8]نوسه‌رانی به‌ڕێز نوسیویانه: (رواه النسائی وابن ماجه والحاكم بسند صحيح)، نازانین كێ فه‌رموویه‌تی: بسند صحيح.. ئه‌گه‌ر حاكم بێت به ته‌نها، ئه‌وه فه‌رمووده‌وانان زۆر متمانه به ناساندنه‌كانی ناكه‌ن! مه‌گه‌ر ئیمامی زه‌هه‌بی لایه‌نگیریی بكات.. بەڵام به هه‌ر حاڵ ئه‌م فه‌رمووده‌یه له (سنن ابن ماجه ١/٧٨ ژماره(٢١٥)یه‌و له توێژینه‌وه‌ی ئه‌لبانی ره‌حمه‌تیدا كه بۆ ئه‌و سونه‌نه‌ی كردووه له (١/٤٢) ژماره (١٧٨) به سه‌حیحی داناوه، هه‌روه‌ها به (صحيح الترغیب و الترهیب ٢/٨٠ ژماره ١٤٣٢). له‌فزه‌كه‌شی به‌م شێوه‌یه: (إِنَّ لِلَّهِ أَهْلِينَ مِنَّا قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ، مَنْ هُمْ؟ قَالَ: هُمْ أَهْلُ الْقُرْآنِ أَهْلُ اللَّهِ وَخَاصَّتُهُ) واته: خوای گه‌وره خه‌ڵكێكی له ناو ئێمه‌دا (له ریوایه‌تێكی تردا له نێو خه‌ڵكیدا) كردووه به كه‌سانی خۆی: ووتیان: ئه‌وانه كێن ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا؟! فه‌رمووی: قورئان خوێنه‌كانن كه كه‌سانی تایبه‌تی خوای گه‌وره‌ن..
[9] نوسه‌رانی به‌ڕێز نوسیویانه: (رواه البخاري) راسته وایه‌و (ب٤/ل ١٩١٩ ژماره ٤٧٣٩) یه.
[10] نوسه‌رانی به‌ڕێز ریوایه‌ته‌كه‌یان به ماناو بێ سه‌نه‌دو سه‌رچاوه گێڕاوه‌ته‌وه.. له غه‌زای ئوحوددا پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ دوو كه‌س دوو كه‌س یان سێ كه‌سی خزمی یه‌كتری یان هاوڕێی یه‌كتریی پێكه‌وه ده‌خسته یه‌ك گۆڕه‌وه، جا ئه‌و كه‌سه‌یان كه قورئانی زیاتر له‌به‌ر بوایه (به شاهیدی زیندووه‌كان) ئه‌ویانی بۆ رێزلێنانی زیاتر، زووتر ده‌خسته گۆڕه‌كه‌وه.. ئینجا نێوان هه‌ر یه‌كه‌یان به چینێك گڵ ده‌كرد.. ئه‌بو داوود ریوایه‌تی كردووه‌و شێخی ئه‌لبانی به سه‌حیحی ناساندووه، بڕوانه: الألباني: أحكام الجنائز ل١٦٧.
[11] راسته لای موسلیم (١/٥٥٣ ) ژماره (٨٠٤ ) یه.
[12] راسته لای موسلیم ژماره (٨١٧)یه.
[13] نوسه‌رانی به‌ڕێز نوسیویانه: (رواه ابو داود واحمد) بێ ئه‌وه‌ی بیناسێنن، راسته لای ئه‌بو داووده له سونه‌نه‌كه‌یدایه ژماره (١٤٤٨)یه‌و له موسنه‌ده‌كه‌ی ئیمامی ئه‌حمه‌دیش ژماره (١٥٦٤٥)ە و لای حاكمیش له (المستدرك على الشیخین (١/٥٦٧)ە و به سه‌حیحی داناوه بەڵام ئیمامی زه‌هه‌بی به‌دوایدا چۆته‌وه‌و به زه‌عیفی ناساندووه.ترمزیش هێناوێتیه‌وه‌و پاشان فه‌رموویه‌تی: (هذا حدیث غریب لا نعرفه إلا من هذا الوجه لیس إسناده بصحیح) .
[14] فه‌رمووده‌كه بوخاری موسلیم گێڕاویانه‌ته‌وه، له‌و جۆره‌یه كه پێی ده‌وترێت: (رواه الشیخان) كه به له‌فزی لێك جیاواز گێڕاویانه‌ته‌وه، ئه‌مما (متفق علیه) ئه‌وه ده‌خوازێت كه هه‌ردوو ئه‌و پێشه‌وا به‌ڕێزانه به له‌فزی هاوبه‌ش بیگێڕنه‌وه. لای بوخاری(٤/١٨٨٢) ژماره (٤٦٥٣)یه‌و لای ئیمامی ئه‌حمه‌د (٦/١١٠) ژماره (٢٤٨٣٢) ئه‌مه‌ی سه‌ره‌وه‌ش له‌فزه‌كه‌ی بوخاریه.
[15] نوسه‌رانی به‌ڕێز نوسیویانه: (رواه ابو داود والترمذی حدیث حسن صحيح) راسته شێخی ئه‌لبانی له توێژینه‌وه‌یدا. له (صحيح سنن الترمذي (٢٩١٤) و صحیح سنن أبی داود (١٤٦٤)دا فه‌رموویه‌تی سه‌حیحه.