فیقهی ده‌ستووری

سێ‌ بەڵگەنەویستی ڕوانگەی ئیسلامی بۆ ئابووری

پێش ئەوەی باسی دید و ڕێسای ئیسلام لەرێكخستنی ئابوریدا بكەین، پێوستە سێ‌ بەڵگەنەوست لە زەینماندا جێگیرببێت:

- بەڵگەنەویستی یەكەم: یەكسانیی مرۆڤ ئەستەمە:

مەحاڵە لەكۆمەڵگەیەكی مرۆڤایەتیدا بتوانرێت ڕۆزی و بژێوی و سامان وەكو یەك بەسەر مرۆڤەكانیدا دابەش بكرێت، چونكە جگەلەوەی سروشت و تەمەن و توخمیان جیاوازە؛ ڕەفتاریشیان لەپارە سەرفكردندا جیاوازە. با نموونەیەك بهێنینەوە: ئەگەر چووینە گوندێكەوە و ویستمان هەموویان یەكسان بكەین، هەرچەندە ئەمە لەڕووی مەبدەئیەوە خەیاڵە، چونكە گوندەكە پیاو و ئافرەت، گەنج و پیر، گەورە و گچكەی تێدایە و ناشێت (یەكی هەزار دینار)ـیان بدەینێ‌ و بڵێین یەكسان ڕەفتارمان لەگەڵداكردن، ئەمە خۆی یەكسانی نییە، چونكە پیاوێكی باڵغ و زارۆكێك لەپێداویستی و سەرفكردنی پارەكەدا وەكو یەك نابن، بەڵام با وادابنێین ڕەفتارەكەمان دادپەروەرانە بووە و یەكسانمان كردوون، دوای ساڵێك دەچینەوە لایان، تا بزانین یەكسان ماون؟ لەم ماوەی ساڵەدا بێگومان هەریەكەیان ڕەنجیداوە، كاری كردووە، ژیری و جەستە و توانای بۆ پارە پەیداكردن خستۆتەگەڕ، مەسروفی كردووە لەخۆراك و پۆشاك و هاوسەرگیری و... هتد. بێگومان دەیانبینین هەروەكو جارانن، دەوڵەمەند و هەژارییان هەروا تێدایە، هەیانە كاسبی بەهەزار دینارەكەوە كردووە و دەوڵمەندتر بووە، كەچی كەسێكی تر كە هاوشانی ئەو بوو لەهەبوونیدا هەژارە، چونكە هەزار دینارەكەی لە شتی غەیرە زەڕووریدا سەرف كردووە، ئەگەر بمانەوێت ئەمساڵیش (یەكسان)ـیان بكەینەوە، ئەمجارە پارە (هەزار دینار) لەدەوڵەمەندەكانیان بسێنین و بیدەینە هەژارەكانیان و پاش ساڵێك بچینەوە بزانین چەند یەكسانبوون؟ دەبینین نەك هەر یەكسان نەبوون بەڵكو لەكاسبی و ڕەنجدانیش كەوتوون! ئەو كەسەی پێشتر بەپارەكەوە كاسبی كردبوو، ووتوێتی جا بۆ كاسبی بكەم كە ڕەنجە زیادەكەم لـێ‌ دەستێنرێت، منش كار و كاسبی ناكەم و چاوەڕێی هەزار دیناری ساڵی داهاتوو دەكەم! ئەوی كە هەزار دینارەكانی وەرگرت، هەر پاڵیداوەتەوە و چاوەڕێی ساڵی سێیەمە! ووتوێتی جا بۆكاسبی بكەم كە دانیشتووم و ڕەنجی دەوڵەمەند و پارەی بەیتولمالم بۆ دێت؟! ئەگەر بڵێیت ئەمساڵیش پارەكەیان دەدەمێ‌ بەڵام (موراقەبە)ـیان دەكەم داخۆ چی دەكەن؟ بەڵام ئەمە كار و كات و پارە بەفیڕۆدانە و پارەیەكی ئیزافی دەخوازێت بۆ موراقەبەكردنەكەیان، جگەلەوەی فێری شاردنەوە و چاوچنۆكی و خێرنەكردن دەبن! خۆ ناكرێت بەقەدەر كەسە باڵغەكانی گوندەكەش چاودێر تەعین بكرێت كە ئەوانیش یەكی هەزار دیناریان دەوێت (نەڵـێی جیهازی موراقەبە دادەنێین، چونكە كارمەندانی جیهازەكەش زۆردەبن و پارەی زۆرتریان دەوێت، چونكە بەحساب (فەننی)ـین و كارەكەیان شەو و ڕۆژییە و گرنگە!).

     كەوابوو هەر لەسەرەتاوە بیرۆكەی یەكسانكردنەكە هەڵەبوو، بۆیە خوای گەورە لە قورئاندا باس دەفەرموێ‌ كە ئەگەر جیاوازیی مەعیشەت لەنێوان خەڵكیدا نەبووایە ژیانی مرۆڤایەتی پارسەنگ نەدەبوو، بۆیە هەر دەبێت ئاستی ژیان و ڕادە و بڕی هەبوونی و نەبوونی جیاوازبێت، ئەمەش ڕێسایەكی عەقائیدی و گەردوونیی ئابوورییە.

     خوای گەورە دەفەرموێ‌:ﱡﭐ    ﱠ النحل: ٧١ واتە: خوای گەورە ئاستی هەندێكتانی جیاواز داناوە لەئاستی هەندێكی ترتان لەڕزق و ڕۆزییدا.

     حیكمەتی ئەمەشی ڕوون كردۆتەوە كە دەفەرموێ‌:ﱡﭐ       
الأنعام: ١٦٥ واتە: ئەوە خوای گەورە كە بەبریكاریی سەرزەویی دایناون پلەی هەندێكتانی باڵاتر لەوانی تر دیاریكردووە، تا بەوەی بەهەمووتانی داوە تاقیتان بكاتەوە.


     هەروەها دەفەرموێ‌:ﱡﭐ    الزخرف:٣٢ واتە: ئاست و پلەی هەبوونی هەندێكیانمان باڵاتر دانا لە ئاست و پلەی هەبوونی هەندێكی تریان تا بۆ پارسەنگ ڕۆشتنی ژیانیان لەخزمەتی یەكتردابن (نەبوو بەخزمەتكردن و هەبوو بە كرێدان). ئەگەر مرۆڤایەتی ئاوا هەندێكیان لەخزمەتی هەندێكی تریاندا نەبوونایە و هەریەكەیان ووزەی خۆیی بەكرێ‌ نەدایا كاروباری كۆمەڵگە نەدەڕۆیشت، هەموو شتێك دەوەستا.

- بەڵگەنەویستی دووەم: ناشێت خاوەنێتی بێ‌ یاسا و سنوور بێت:

ناشێت كۆمەڵگەیەك بێ‌ یاسا و ڕێسای خاوەنێتی ماڵ و سامان بەڕێوەبچێت، ناشێت ڕێدراو و ڕێنەدراوی كاڵا و ڕەفتاری كڕین و فرۆشتن و كرێ‌ و خزمەت دیاری نەكرێت، چونكە ژیانەكە دەبێتە ژیانی فەوزای دارستان و بەهێزەكان بێ‌ هێزەكان دەكەن بە ژێرەوە، دەیانەفەوتێنێن، یان مەحڕومیان دەكەن، یان بۆخۆیانیان ئیستیغلال دەكەن، ماڵ و سامان بەهەق و ناهەق دەبرێت و دەخورێت، (یاسا) دەبێتە هێزی راپسكاندن و توانای فرت و فێڵ و جورئەتی دزی و ماشینەوە! دادپەروەرێتی نامێنێت، بۆیە حەتمەن دەبێت هەموو لایەن و ڕەهەند و چۆنیەتیەكی خاوەنێتی بەیاسا و ڕێسای دیار و ڕۆشن و ئاشكرا وا ڕێكبخرێت كە دادپەروەێتی بهێنێتەدی، (لانی كەم هەرهەموو دانیشتوان پێداویستییە فیزیكییەكان (خۆراك و خواردنەوە و پۆشاك و...هتد) و ئەمان (سوكنا و مافی نیشتەجێبوون و گواستنەوە و بێ‌ خەمبوون)ـیان دابین بكرێت، ئەمانی ژیان، ئەمانی بژێوی، هەلی ڕەخساوی سەلماندنی بوون و گرنگی خۆ)، ئەمە لەلایەكەوە، لەلایەكی ترەوە ناشێت ڕێدرێت هەموو ماڵ و سامان لەدەست كۆمەڵە كەسێكی كەمدا پەنگ بخواتەوە و پێی بوغرا ببن و لووتبەرز و هەڕاڵانە بەسەر ئەوانی تردا خۆبادەن.. ئەمانە لەملاوە (موتریف)ـانە بژین و هەزاران و ملیۆنەهاش لەولاوە بژێویی ڕۆژانەیان بۆ مسۆگەر نەكرێت، هەزاران لەبرسا بمرن.. لەبەر ئەمەیە كە خوای گەورە ڕێی نەداوە ماڵ و سامان لای دەوڵەمەندەكان گەنجینە بكرێت و بمێنێتەوە، یەكێك لەئامانجەكانی دابەشكردنی  سامان لەئابووریی ئیسلامییدا ئەوەیە كە سامان نابێت لای دەوڵەمەندەكان گیربدرێن.

     خوای گەورە دەفەرموێ‌:ﱡﭐ     الحشر: ٧ واتە: تا ماڵ و سامان هەر لەنێوان دەوڵەمەندەكان نەمێنێتەوە.[1]

بەبۆنەی باسی نامەعقوڵێتی وەلكردنی كۆمەڵگە بێ‌ یاسا و ڕێسای ئابووری جـێی خۆیەتی ئاماژەیەكی تەوس ئامێز بەخەیاڵپڵاوێتی كۆمۆنیستەكان بدەین كە دەڵێن دوای قۆناغی سۆشیالیزم قۆناغی كۆمۆنیزم دێت كە ئیتر هەبوونی حكومەت زەڕووری نامێنێت، چونكە هەموو خەڵكەكە ئەوەندە ڕۆشنبیر دەبن كە هەریەكەیان بە قەدەر توانای خۆی ڕەنج دەدات و هەركەسەش بەقەدەر پێداویستی خۆی هەڵگرێت، سەیر ئەوەیە كە دەڵێن ئەمە نەك هەر قۆناغی كۆتایی سۆشیالیزمە، بەڵكو مرۆڤایەتی هەر هەمووی دەگاتە ئەم قۆناغە، سەیرتریش ئەوەیە كە دەڵێن ئەم گەیشتنە ئەم قۆناغەش حەتمییە و هەر دێتە پێشێ‌!! بۆیە دەڵێن خەباتكردن بۆ ئەم داهاتووە (گەش و ڕووناكە) پێشكەوتووخوازییە!! هەر ئەم دیدە خەیاڵپڵاوە بەڵگەیە لەسەر پووچەڵی دیدە فەلسەفی و بزاڤیەكەی كۆمۆنیستەكان، بەڵگەیە لەسەر نەبوونی بیروهۆش.. لەڕاستیدا خۆشباوەڕی گێلانەیە و ئەوەی خەڵكیشی بۆ بانگهێشت دەكەن بڵقی سەرئاوە، (هێلكەی كەڵەشێرە!). سەیر ئەوەیە كە دەڵێن ئەم ئەنجام و چارەنوسەی مرۆڤایەتی دەیگاتێ‌ كە نەحكومەتەكان دەمێنن و نەپارە، نەخاوەنێتی و سەرمایە، ئەمە قۆناغی یەكەم وكۆتایی مرۆڤایەتییە، دەڵێن سەرەتا كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی كۆمۆنیستانە ژیاون، هەموو شتێك هاوبەشبووە بۆ هەموویان، بۆیە خەباتی پێشكەوتووخوازانە مرۆڤایەتی دەگەیێنێتەوە قۆناغێكی هەروەكو ئەو! ئێ‌ باشە كە كۆمۆنیستی یەكەم نەما و گۆڕا ئیتر چۆن كۆمۆنیستی كۆتا دروست دەبێتەوە؟! یان چۆن ئەویش - ئەگەر دروست بوو - بەردەوام دەبێت و كۆتایی نایات و ناگۆڕێت؟! ئەمە لە كاتێكدایە كە نەبەڵگەیەكی مێژوویی لەبەردەستدایە كە قۆناغێكی كۆمۆنیستی یەكەمی وا هەبووە و نەواقیعی ئێستا دەوڵەتانی سۆشیالیستی ئەوە دەسەلمێنێت كە بەرەو ئەو قۆناغە خەیاڵپڵاوە دەچن، كەوابوو كۆتا كۆمۆنیزم هەروەكو یەكەمین كۆمۆنیزم فشە دەرچوو...

- بەڵگەنەویستی سێیەم: ناشێت دەوڵەت خاوەنی هەموو شتێك بێت و كۆمەڵگەش كرێكاری ئەو بێت:

ناشێت هەموو موڵك و سامان و هۆكارەكانی بەرهەم لەدەست دەوڵەتدابێت، كە هەر كۆمەڵێك مرۆڤن و دەبنە چینێكی سەرمایەدار و لەولاوەش كۆمەڵگە كرێكاری بۆ ژیانی كولەمەرگی و بژێویی نانە سكی بكات، چونكە ئەمە:

1- لەسنوور دەرچوونی دەوڵەتە، ئەركی دەوڵەت ڕێكسختنی ژیانی كۆمەڵگە و دابین كردنی دادپەروەرییە لەنێوان دانیشتواندا، دەوڵەت بۆ ئەوەیە كە تاكوكۆی كۆمەڵگە دەستدرێژی نەكەنە سەریەكتری و ستەمیان لەنێواندا نەهێڵێت، نەك خۆی ڕووتیان كاتەوە و سامانیان زەوت بكات، ئەگەر لە پارسەنگی دادپەروەری ترازا حەتمەن دەكەوێتە لاسەنگی ستەمكارییەوە.

2- لەو حاڵەتەدا كە كۆمەڵگە هەمووی دەبێتە كرێكار و جوتیار و ڕەنجدەر و خزمەتكاری چینی سەرێ‌، ووزە و توانایەكی زۆر بەفیڕۆ دەڕوات، چونكە خەڵكی ئەوەندەی كە بۆكاری خۆیان ڕەنجدەدەن و دڵسۆز دەبن، ئەوەندە بۆكاری حكومەت ڕەنجنادەن و وا دڵسۆزیش نابن.

3- كاتێك هەموو دەسەڵات و هێزێك بەشێوەیەكی مەركەزیی بنبڕ وا لەدەست دەوڵەتدا و كۆمەڵگەش هەمووی بۆتە كرێكاری دەوڵەت، بواری خۆراپسكان و گۆڕانكاری نامێنێتەوە، بۆیە بەڕاستی ئەمە كۆیلایەتییەكی بەیاساكراوی ڕازاوەیە، جا هەروەكو كە كۆیلە ناتوانێت لە كۆیلەیی دەرچێت و ناتوانێت سكاڵا بكات، هەر ئاواش كۆمەڵگە ژێردەستی دەوڵەتی خاوەن هێز و سەرمایە و دەزگای داوەری و داپڵۆسین ناتوانێت هاواربكات زیندان دەكرێت، كە سكاڵای یاساییش دەكات ڕەفتارێكی بێ‌ مانا و بێ‌ سوودە چونكە وەكو شكات كردنە لای داوەر هەر لەداوەرەكە خۆی! دەسەڵات زوڵمەكەی كردووە و سكاڵاكەش هەر لەو كراوە و چۆتە بەردەست ئەو بەئومێدی گۆڕانكاری.

4- كاتێك دەوڵەت مەركەزییە و خاوەنی هەموو شتێكە، كۆمەڵگەش كرێكاری سست و ئیهمالكارە، دەوڵەت دەبێ‌ دەزگای چاودێری دابمەزرێنێت كە هەزاران هەزار كاری تێدادەكەن! كارەكەشیان نووسینی راپۆرتە لەسەر كۆمەڵگەكە! ئەم هەموو چاودێرەش دەبنە مشەخۆری سەر ڕەنجی كۆمەڵگە! ئینجا ئەمان و كۆمەڵگە سستەكە دەكەونە كاری ناقۆڵای وەكو دزی و گزی و ناشینەوە و بەرتیلدان و پێشێلكردنی یاسا و داد و ڕەوشت! ئەمەش دیارە چ گەندەڵییەك دەخاتەوە..




[1] بڕوانە زەکاتدان چەند کاریگەرە، کە نابێت پارەی دانراوت لەبڕی (نیصاب) زیاتر بێت، واتە ئەوەندەی زەکاتی لێدەکەوێت. (وارین بۆخت) ئەمریکاییە، تەمەنی ٨٣ ساڵە و ٧٤ ملیار دۆلاری هەیە و تەنها دەژی، تەنانەت مۆبایل و کۆمپیوتەری لاپتۆپیشی نییە! ئەم ملیارانەی ئەو لە بانق هەیەتی لە ئیسلامدا زەکاتدان ناهێڵێت دانرێت، چونکە هەر ساڵە و (١/٤ = ٢،٥٪)ی دەبات.. بۆیە خاوەنەکەی ناچار دەکات بیخاتە ئیش و ئیش بۆ هەژاران مسۆگەر بێت. - و -

 

سەرچاوە: سیاسەتەکانی دەوڵەتی ئیسلامی
نوسینی: سەعید حەووا
وەرگێڕانی: مامۆستا کرێکار

 

 

817 جار خوێندراوه‌ته‌وه‌
01/10/2021
بڵاوكردنه‌وه‌ی بابه‌ته‌كان مافی هه‌موو كه‌سێكه‌ به‌مه‌رجێك ئاماژه‌ به‌ سه‌رچاوه‌كه‌ی بدات.