لەبەرە بەیانی ڕۆژی دوشممەی ۳ ڕەجەبی ۱۳۲۱ کۆچی بەرامبەر بە ۱۹۰۳ی زاینی لەشاری (ئۆنگ ئاباد)ی هندستان لەخێزانێکی ئایین پەروەر لەدایک بووە، باوکی ئەبولئەعلا[ئەحمەد حەسەن مەودودی] پیاوێکی پارێزگارو خواناس بوو کە بۆ خزمەت کردنی ئایینی ئیسلام کاری ڕۆژنامەگەری هەڵبژێرادبوو... ــ تا تەمەنی (۹)ساڵی کتێبەکانی سەرەتای قۆناغی خوێندنی لای باوکی بەڕێزی خوێندوە، پاشان لەقوتابخانەی. (فەوقانیە)ی ئۆرنگ ئاباددا بەخوێندن و فێربونی قۆناغی سەروتر لە خوێندنەکەیدا خەریک دەبێ، تا تەمەنی(۱٥) ساڵی لەو قوتابخانەیەدا لەزانستەکانی تەفسیر، فەرموودە، فیهقـ، ئسوڵ، ڕەوانبێژی، وێژە، سەرف، نەحو، ماتماتیک... دەخوێنێت. بەوشێوەیە زۆرچاک بەهرەمەندبوو.. ئەوکاتە کتێبی [المرآة الجديدة]ی لە عەرەبییەوە بۆسەر زمانی ئوردو وەرگێڕاوە. ــ لەساڵی ۱۹۱۸ز تا ۱۹۲۱ لەڕۆژنامەی (تاج)بەشداری کردوە کە لە(جبل پوور) لەهیند چاپ و بڵاو دەکرایەە. ـــ لەساڵی ۱۹۲۱ز دەڕواتە شاری (دەلهی)و لەوێ دەبێتە سەرنوسەری هەردوو ڕۆژنامەی بەناوبانگی(مسلم) و(الجمعیە) کە ئۆرگانی ناوەندی(کۆمەڵەی زانایانی هیند) بوون، هەر لە سەردهمی ئەمدا(الجمعیە) ناوبانگێکی زۆری پەیدا کرد. ـــ لەساڵی(۱۳٥۲ــ۱۹۳۳ز) بۆ خزمەتی زیاتری ئیسلام کاری ڕۆژنامەگەری دەست پێدەکات و گۆڤاری(ترجمان القران) و چەندکتێب و نامیلکەیەکی تر بڵاودەکاتەوە. ـــ ساڵی(۱۳٥۹ک) کاری بانگەوازی ئیسلامی خۆی زیاتر پەرە پێداو پاشان لەگەڵ ڕۆژنامەیەکی بەناوبانگی ئودوزماندا هاوکار دەکات. ــ لەوکات و ساتانەشدابوو کە مەودوودی ڕوی لەسیاسەت کردو بەشداری لە بزوتنەوەوەی(خیلافەت) دا کردو لەگەڵ بزوتنەوەی(تەحریکی هیجرەت) یشدا هاوکاری هەبوو. ــ لەسەر داوای چەند جارەی زاناو دانای خۆرهەڵات(محمد ئیقبال لاهوری) لە (حەیدەر ئابادی دکن)ەوە دەچێتەناوچەی(پەنجاب) بۆ ئەوەی لە بەرەوپێشبردنی شۆڕشی ئیسلامی وناساندنی سیما و ڕوخساری ئیسلامی ڕاستیدا نەخش و ڕۆڵی کاریگەی ببینێو، لە (دارولئیسلام) نزیک شاری(پتانکوت) نیشتەجێ دەبێ ولەوێ ناوەندێکی ڕۆشنبیری ولێکۆڵینەوەی گرنگ پێک دەهێنیت و بەهاوکاری فەیلەسوفی بەڕێز(ئیقبال لاهور) بۆ پێگەیاندنی زانایانی ئیسلامی، لێکۆڵەوەران و زانستخوازانی خەمخۆر لەپێنا و ڕاژە و ناساندنی هەیقەتی ئاینی ئیسلامی پیرۆز هەوڵ وکۆشش وهیمەتی زۆری به خەرجدا. ــ لە ساڵی(۱۳٦۰ــ۱۹٤۱ز) کۆمەڵەی ئیسلامی (الجماعە الاسلامیة)ی دامەزراندوە، هەر لەوساڵەشدا کتێبی چوارزاراوەکەی(المصطلحات الاربعة) ی داناوە. ــ دوای ئەوەی لەم سەدانەی دواییدا خەڵکی لەبەرەبەرەی لەئیسلا و ڕێنماییەکانی دورکەوتەنەوە، مۆسقۆفی ئیلحادی وبێبەندو باری لە وڵاتانی ئیسلامیدا بڵاو بویەوە، ئەو کاتە گەورەپیاوی مێژووی ئیسلام(جمالددینی ئەفغانی) هات وپەیامی ئاگرین و کاریگەری ئیسلامی وشۆڕشگێڕیەکەی دا بەگوێی خەڵکا و جارێکیتر ئۆمەتی ئیسلامی وریاکردەوە لەنەخشە و پلانەکانی دوژمنان، دوای ئەویش بانگخوازان و پەرچەمدارانی گەورەی وەک پێشەوا(حسن البنا) و(ئەبوولئەعلا) و(سیدقوتب)ڕێبەرایەتی بزاڤی شۆڕشگێڕی ئەوقوتابخانەیان گرتە دەست ولەپێناویدا گیانبازی وفیداکارییان نواند... کەبزاڤ و ڕاپەڕین وسەرهەڵدانەکانی ئیسلامی لەجیهانی ئیسلامیدا لەم چاخەی ئێستادا دوای فەزڵی خودای گەورە و بەروبەرهەمی ڕەنج وماندوبون وجیهاد و تێکۆشانی ئەوان و هاووێنەکانیانە. ـــ ئەبوئەعلای گەورەپیاوی گۆڕەپانی خەبات وتێکۆشان دژی خەرافات و ڕێچکە مرۆڤ کردە خۆرهەڵاتی وخۆرئاواییەکان، تەمەنی بەنرخی خۆی لێکۆڵینەوەونوسینی بەرهەمە نایاب وبەنرخەکانی زانستی، سیاسی و ڕۆشنبیری زیادلەسەدو ئەوەندەی (کتێب ونامیلکە) دابردەسەر. ــ زانایان ونوسەران ئەمڕۆ تەفسیری(تفهیم القران)ی ئەبوو لئەعلای مەودوودی وتەفسری(في ظلال القرآن)ی مامۆستا شەهید سەید قوتب بەزمانی زیندوەکانی جیهان گوزارشت لێ دەکەن. ـــ سەرنجام ئەبولئەعلا دوای خزمەتیکی زۆری بە ئیسلام وموسڵمانان وهۆشیاری کردنەوەیان وڕاست کردنەوەی تێگەیشتنە چەوت وهەڵەکان... ساڵی (۱۳۹۹ــ۲۲/ ۹/ ۱۹۷۹ز) بۆدواجار ماڵئوایی لەم جیهانە پڕ لەتەنگ وچڵەمەیەکردوبەرەولای خودای گەورە گەڕایەوە، وەلە(ئەچهەرە)ی لاهوری پاکستان ئەسپەردەی خاک کراو ئێستاش ئارامگاکەی لەوێیە. سڵاوی خوا لە گیانی پاکی و جێگای بەهەشتی بەرین و ڕێگاکەشی پڕ لە ڕێبواربێت.
سەرچاوە: ناساندنێکی نوسەر لە وەرگێڕانی کتێبی چوار زاراوەکەی قورئان