ئادابی قورئان خوێندن
موسوڵمان ده‌بێ له‌كاتی ده‌وركردنه‌وه‌ی قورئاندا ئه‌م ئاداب و مه‌رجانه‌ی خواره‌وه په‌یڕه‌و بكات:
١- باشتر وایه ده‌ستنوێژی هه‌بێت و سیواك بكا، ئینجا به ئه‌ده‌ب و ویقاره‌وه ڕوو بكاته قیبله‌و به ملكه‌چی و خشوعه‌وه بیخوێنێت.. با مه‌شغه‌ڵه‌تی دنیا له دڵ و هۆشی ده‌ركاو به فرمێسكی ئومێدی دیداری خواوه بیخوێنێت و به ماناكاندا ڕۆچێت..
خوای گهوره باسی گوێگرتنی هه‌ندێ له قه‌شه‌ی نه‌سارا (مه‌سیحی) له‌م قورئانه كردووه، كه چۆن دڵی زیندوویان بۆی ده‌شناو به هۆی ئه‌و حه‌قناسییه‌یانه‌وه كه له‌سه‌ری بوون، ئامێری وه‌رگرتن و حاڵی بوونی دڵ و هۆشیان په‌یامی خوای گه‌وره‌ی به په‌رۆشه‌وه وه‌رده‌گرت.. ده‌فه‌رموێ: (وَإِذَا سَمِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُواْ مِنَ الْحَقِّ..)المائدة/ ٨٦ واته: هه‌ر كاتێ گوێیان له‌و قورئانه بوایه كه بۆ پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ هاتبووه خوارێ ئه‌ت بینی چاوه‌كانیان فرمیسكی پێدا ده‌هاته خوار! ئه‌ویش به‌هۆی ئه‌و ڕاستی و حه‌قیقه‌تانه‌ی كه له ئایه‌ته‌كه‌دا به‌دییان ده‌كردو كاری تێ ده‌كردن..
ئه‌م پێغه‌مبه‌ره خۆشه‌ویسته صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كه وه‌حی خوای گه‌وره‌یی بۆ هاتووه‌و خوای گهوره به (سِرَاجَاً مُنِیرَاً) باسی فه‌رمووه‌و قورئانه‌كه‌ش بۆته نووری خوایی بۆی، ڕۆژێكیان بانگی عبدالله‌ی كوڕی مه‌سعودی كرد خوا لێی رازی بێت و فه‌رمووی: قورئانم بۆ بخوێنه! ئیبنومه‌سعوود فه‌رمووی: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا من قورئانت بۆ بخوێنم و قورئانه‌كه‌ش بۆ جه‌نابت هاتووه؟! پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فه‌رمووی: پێم خۆشه له كه‌سانی تره‌وه گوێم لێی بێت.. ئیبنومه‌سعوود ده‌ستی به‌خوێندنی سوره‌تی النساء كرد، هه‌تا گه‌یشته ئایه‌تی (فَكَيْفَ إِذَا جِئْنَا مِن كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَجِئْنَا بِكَ عَلَى هَؤُلاء شَهِيدًا) النساء/٤١ به بیستنی ئه‌م ئایه‌ته پیرۆزه پێغه‌مبه‌ری خۆشه‌ویست صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فرمێسك له چاوه‌كانییه‌وه هاته خواره‌وه، ئیتر ئیشاره‌تی بۆ ئیبنومه‌سعوود كرد كه به‌سه) بوخاری مسلم گێڕاویانه‌ته‌وه..[1]
موسوڵمان ده‌بێت بزانێت كه پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ چۆن ژیاوه‌و چۆن له‌گه‌ڵ ئه‌م قورئانه‌دا ره‌فتاری كردووه، تا ئه‌میش به‌و جۆره بكات، تا ئه‌و صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ و قورئانه‌كه بكاته ڕابه‌ری خۆی و یاوه‌رانیش بكاته سه‌رمه‌شقی په‌روه‌رده‌كاریی و سه‌رنجی شێوه‌ی ژیانی پیاوچاك و خواناسانی دوای ئه‌وانیش بدات..
جارێك ئیمامی عومه‌ر خوا لێی ڕازی بێ گوێی له قورئان خوێنێك بوو سوره‌تی (الطور)ی ده‌خوێند، كاتێ كه گه‌یشته ئایه‌تی (إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ لَوَاقِعٌ * مَا لَهُ مِن دَافِعٍ) الطور/٧-٨ واته: سزای خوای په‌روه‌ردگارت شتێكی حه‌تمیه‌و دێته دی، هیچ هۆكارێكیش نییه رایدات یان لایدات.. له تاوا خۆی به دیوارێك گرته‌وه‌و پاشان چووه ماڵه‌وه، ماوه‌ی مانگێك نه‌خۆش كه‌وت! هاوەڵان زیاره‌تیان ده‌كرد و نه‌یان ده‌زانی بۆچی نه‌خۆش كه‌وتووه..[2]
كاتێك كه ئایه‌تی: (وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ) الحجر/٤٣ هاته خوارێ واته: جێژوانی هه‌موویان دۆزه‌خ ده‌بێت! سه‌لمانی فارسی خوا لێی ڕازی بێ هاواری ده‌كردو به سه‌ری خوی ده‌كێشا..
زوراره‌ی كوڕی ئه‌وفا، پێش نوێژی ده‌كرد بۆ موسوڵمانان و سوره‌تی (المدثر)ی بۆ خوێندن كه گه‌یشته ئایه‌تی (فَإِذَا نُقِرَ فِي النَّاقُورِ * فَذَلِكَ يَوْمَئِذٍ يَوْمٌ عَسِيرٌ) المدثر/٨-٩ ئیتر هه‌ناسه‌ی سوار بوو، نه‌یتوانی به پێوه بوه‌ستێت و كه‌وت.. ده‌نگی بڕا كه چوونه سه‌ری بینیان گیانی ده‌رچووه!! هه‌ر له نوێژه‌كه‌دا وه‌فاتی كرد رحمه‌الله.
٢- پێویسته موسوڵمان به خه‌فه‌ته‌وه قورئانه‌كه بخوێنێت.. هه‌وڵ بدات له كاتی خۆێندنه‌وه‌ی قورئاندا بگری.. ئه‌گه‌ر گریانیشی بۆ نه‌هات با بۆ گریان زۆر له خۆی بكات، با ماته‌مینی دایگرێت، چونكه پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ده‌فه‌رموێ: (ابْكُوا فَإِنْ لَمْ تَبْكُوا فَتَبَاكَوْا)[3] واته: قورئان بخوێنن و به‌ده‌م خوێندنه‌وه‌كه‌وه بگرین، ئه‌گه‌ر گریانتان نه‌هات به‌زۆر گریان له‌خۆ بهێنن..
ئه‌گه‌ر ئاواش گریانت نایات ده‌ی سا به‌سه‌ر خۆت و ئه‌و دڵه ره‌قه‌تدا بگری كه به ئایه‌ته‌كانی خوای گه‌وره‌ش نه‌رم نابێت..
عبدالله‌ی كوڕی مه‌سعوود خوا لێی رازی بێت ده‌فه‌رموێ: دڵت له سێ كاتدا ئاماده بكه: كاتی گوێگرتن له قورئان و كاتی كۆڕی زیكر و له‌كاته‌كانی ته‌نهاییتدا.. جا ئه‌گه‌ر له‌م كاتانه‌دا دڵت نه‌بینییه‌وه، داوا له خوای گهوره بكه دڵێكی ترت پێ ببه‌خشێ! چونكه ئه‌م دڵه‌ت مردووه‌و له‌كار كه‌وتووه.
بێگومان ئه‌م قورئانه هه‌موو دڵێكی تێگه‌یشتوو به فام و هۆشدار ده‌هێنێته له‌رزه‌و سام و ترسی هه‌ڕه‌شه‌كانی ده‌روونی دائه‌گرێ و به به‌ڵێنه‌كانی ئومێدو هیوا په‌یدا ده‌كات، چونكه ئه‌و هێزی ئاڕاسته‌ی قورئان به‌سه‌ر دڵ و ده‌رووندا هه‌یه‌تی هیچ پاڵنه‌رو هۆكارێك له‌م جیهانه‌دا نییه‌تی..
له‌كاتی هاتنه خوا‌ره‌وه‌ی ئایه‌تی: (إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ... فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ) المائدة/٩٠-٩١ واته: شه‌راب و قومارو ئه‌وانه كاری شه‌یتانن .. ده وازی لێ بهێنن.. ده‌ی وازتان لێ هێنا؟ موسوڵمانان ده‌ستبه‌جێ كه‌وتنه ژێر كارتێكردنی ئه‌و ئایه‌ته‌و به یه‌كجاره‌كی ئاره‌ق خواردنه‌وه‌یان به حه‌رام دانا..
كه‌واته ده‌بێ موسوڵمان له‌كاتی خوێندنه‌وه‌ی قورئان و گوێگرتندا هۆشی به‌لای خۆیه‌وه بێ و دڵی بێدار بێت و به ئایه‌ته‌كانه‌وه په‌یوه‌ست بێت.
٣- پێویسته موسوڵمان له قورئان خوێندنیدا ده‌ستووره‌كانی ته‌جوید ره‌چاو بكات و به ده‌نگێكی خۆش و به ته‌رتیله‌وه ده‌وری بكاته‌وه.. به مه‌رجێ ژێ (وه‌ته‌ر)ی ده‌نگی ژێی ماته‌مینی و ملكه‌چی و خشوع بێت، نه‌ك له‌به‌ر خاتری ده‌نگ و ئاوازی خۆی هۆشی له خودی قورئانه‌كه‌و ئه‌حكامه‌كانی ته‌جویدو ماناكانی نه‌مێنێت..
پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ده‌فه‌رموێ: (إِنَّ مِنْ أَحْسَنِ النَّاسِ صَوْتًا بِالْقُرْآنِ الَّذِي إِذَا سَمِعْتُمُوهُ يَقْرَأُ حَسِبْتُمُوهُ يَخْشَى اللَّهَ)[4] رواه ابن ماجة واته: چاكترین قورئان خوێنی ده‌نگ خۆش ئه‌و كه‌سه‌یه كه كاتێ گوێتان له قورئان خوێندنی ده‌بێ وا هه‌ست بكه‌ن كه له خوای گهوره ده‌ترسێ .
٤- له سه‌ره‌تاوه به (أَعُوذُ بِاللهِ مِنْ الشَّيطَانِ الرَّجيمِ) ده‌ست پێ بكات ئینجا (بِسْمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ) یش به دوایدا بڵێ، ئه‌گه‌ر سه‌ره‌تای سوره‌ت بوو با به پچڕ پچڕ نه‌یخوێنێ. چونكه له‌گه‌ڵ پیرۆزی قورئانه‌كه‌دا ناگونجێ. ده‌بێ تا بۆی بلوێت هه‌وڵ بدات له شوێنێكی خامۆش و بێ ده‌نگدا به‌گه‌رمی ده‌وری بكاته‌وه..
یه‌حیای كوڕی مه‌عاز ڕه‌حمه‌تی خوای گه‌وره‌ی لێ بێت ئه‌فه‌رموێ: حه‌زم له دنیادا له دوو شته: ماڵێكی چۆڵ و بێ ده‌نگ له‌گه‌ڵ قورئانێكی خه‌ت خۆش تا تێیدا بخوێنم.
٥- سوننه‌ته هه‌ر كاتێك ئه‌و ئایه‌تانه‌ی خوێند كه سوجده‌ی تێدا ده‌برێ سوجده ببات و ئه‌م دوعایه‌ی تێدا بخوێنێ (اللَّهُمَّ لَكَ سَجَدْتُ وَبِكَ آمَنْتُ وَلَكَ أَسْلَمْتُ أَنْتَ رَبِّي سَجَدَ وَجْهِي لِلَّذِي شَقَّ سَمْعَهُ وَبَصَرَهُ تَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ)[5]
٦- ئه‌گه‌ر ده‌وركردنه‌وه‌ی بووه هۆی تێكدانی نوێژو پشێوی موسوڵمانان یا ترسی ریای تێكه‌وت، با ده‌نگی نزم بكاته‌وه پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ده‌فه‌رموێ: (الْجَاهِرُ بِالْقُرْآنِ كَالْجَاهِرِ بِالصَّدَقَةِ..)[6] واته: ئه‌و كه‌سه‌ی كه به ده‌نگی به‌رز قورئان ده‌خوێنێت وه‌ك ئه‌و كه‌سه وایه كه خێرو خێرات به ئاشكرا ده‌كات.
٧- هه‌ندێك جار یان هه‌ندێك ئایه‌ت بۆ چه‌ند جارێك دووباره بكرێته‌وه، ئه‌مه سووننه‌ته‌و ره‌فتارێكی كاریگه‌ره.. مادام مه‌به‌ست له قورئان خوێندن ووریا كردنه‌وه‌و به‌ئاگا هێنانه‌وه‌ی دڵ و هۆشه، جا كه ئایه‌تێك ئه‌و مه‌به‌سته‌ی هێنایه دی و ته‌زووه ئیمانییه‌كه به گیانیدا هێنا هه‌قی خۆیه‌تی ئه‌و ئایه‌تانه چه‌ند جارێك دووباره بكاته‌وه..
پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ئه‌م ئایه‌ته‌ی زۆر جار دووباره‌و چه‌ندباره ده‌كرده‌وه: (إِن تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُكَ وَإِن تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ) المائدة/١١٨ واته: ئه‌گه‌ر سزایان ده‌ده‌یت ئه‌وه هه‌ر به‌نده‌ی خۆتن و ئه‌گه‌ر لێشیان خۆش ده‌بیت، ئه‌وه خۆت به دەسەڵاتیت و هه‌موو ره‌فتارێك له كات و شوێنی خۆیدا ده‌كه‌یت..
ئه‌سمای كچی سه‌یدنا ئه‌بوبه‌كری سددیق خوا لێیان رازی بێت ئه‌م ئایه‌ته‌ی زۆر دووپات ده‌كرده‌وه: (فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْنَا وَوَقَانَا عَذَابَ السَّمُومِ) الطور/٢٧ واته: خوای گه‌وره‌ی په‌روه‌ردگار نیعمه‌تی خۆی پێ به‌خشین و له هه‌ڵم و هەڵاوی ئاگری دۆزه‌خ قوتاری كردین.. ئینجا ده‌پاڕایه‌وه‌و ده‌یفه‌رموو: خوای گهوره لێمان لاده‌یت و قوتارمان كه‌یت..
سه‌عیدی كوڕی جوبه‌یر ڕه‌حمه‌تی خوای گه‌وره‌ی لێ بێت ئه‌و ئایه‌ته‌ی زۆر ده‌خوێنده‌وه كه ده‌فه‌رموێ:: (وَاتَّقُواْ يَوْمًا تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ) البقرة/٢٨١ واته: خه‌می ئه‌و رۆژه‌تان له‌به‌ر بێت و لێی بترسن كه تێیدا ده‌گه‌ڕێنه‌وه لای خوای گهوره..
زه‌ححاك (الضحاك) ڕه‌حمه‌تی خوای گهوره لێ بێت جاری وا هه‌بوو له نوێژدا ئه‌م ئایه‌ته‌ی تا به‌ره‌به‌یان ده‌ووته‌وه: (لَهُم مِّن فَوْقِهِمْ ظُلَلٌ مِّنَ النَّارِ وَمِن تَحْتِهِمْ ظُلَلٌ ذَلِكَ يُخَوِّفُ اللَّهُ بِهِ عِبَادَهُ يَا عِبَادِ فَاتَّقُونِ) الزمر/١٦ دۆزه‌خیه‌كان وان له نێوان سێبه‌ری كڵپه‌و بڵێسه‌ی ئه‌و چینه ئاگره‌ی وا به‌سه‌ریانه‌وه‌و سێبه‌ری ئه‌و كڵپه‌و بڵێسه ئاگره‌ی بۆته ته‌ختی ژێریان! خوای گهوره به‌نده‌كانی خۆی به‌مه ده‌ترسێنێت.. ده‌ی سا هۆ به‌نده‌كانی خوای گهوره دڵتان راچه‌نێت و ترسێكتان تێگه‌ڕێت..
كاتێك موسوڵمان بیر له گرنگی و سه‌نگینی فه‌رمانه‌كانی په‌روه‌ردگارو كه‌مته‌رخه‌می خۆی ده‌كاته‌وه سام و بیمێك ده‌یگرێت.. كاتێك به دڵێكی زیندووه‌وه له داواو وویستی په‌روه‌ردگارو ئاره‌زووه پووچه‌كانی خۆی ده‌ڕوانێت، كه سه‌رنجێكی ژیرانه له (جددێتی) به‌رنامه‌ی خوای گه‌وره‌و بێ ئاگایی و سه‌ركه‌شی مرۆڤه‌كان ده‌دات، سه‌رسام ده‌بێت.. جیاوازی نێوان به‌زه‌یی بێ سنووری خوای گهوره ده‌بینێت كه ئه‌وه‌نده مشوورخۆری ئه‌م ئادمیزاده‌یه‌و چاره‌سه‌ر بۆ كێشه‌كانی دیاری ده‌كات و وەڵامی پرسیاره ماقوڵ و ناماقووڵه جۆراو جۆره‌كانی ده‌داته‌وه، ئا ئه‌مه‌ی خوای گه‌وره‌ی خاوه‌ن و كردگارو كارزان، له به‌رامبه‌ریشیدا ئه‌و یاخی بوون و سپڵه‌یی و لووتبه‌رزییه‌ی ئه‌م مرۆڤه نه‌زان و نوقسانه ده‌ینوێنێت!! هه‌ڵوێستێكی زۆر سه‌یره.. له‌ملاشه‌وه خوای گه‌وره‌ی به به‌زه‌یی و بیسه‌رو بینه‌ری میهره‌بان و گۆشكار به هانای موسوڵمانانه‌وه دێت و ئه‌وه‌ی لێییان بۆته گرفت زوو چاره‌سه‌ره‌كه‌یان ده‌داتێ.. بڕوانه ئایه‌ته‌كانی وەڵامی خوای گه‌وره‌یی بۆ یاوه‌ره عه‌زیزه‌كان: (يَسْأَلُونَكَ عَنِ الأهِلَّةِ...)، (يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ..) (يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ..)، (يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ...)، (وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْيَتَامَى..) (وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ) هه‌موویان سوره‌تی به‌قه‌ره‌ن..
یان ئه‌و ئافره‌ته دڵشكاوه‌ی كه سکاڵای دڵی لای په‌روه‌ردگاری ده‌ربڕی كه له ئایه‌تی یه‌كه‌می سوره‌تی (المجادلة) دا باس كراوه: (قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتِي تُجَادِلُكَ فِي زَوْجِهَا وَتَشْتَكِي إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ يَسْمَعُ تَحَاوُرَكُمَا إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ)المجادلة/١ واته: به ته‌ئكید خوای گهوره قسه‌ی ئه‌و ئافره‌ته‌ی[7] بیست كه موناقه‌شه‌ی مێرده‌كه‌ی خۆی له‌گه‌ڵ ده‌كردیت و سکاڵای مێرده‌كه‌ی له لای خوا هێنابووه لات، خوای گهوره گوێی له ووتووێژه‌كه‌تان بوو، خوای گه‌وه‌ر بیسه‌رو بینه‌ره..
موسوڵمان كاتێ په‌یڕه‌وی ئه‌م ئادابانه‌ی خوێندنی قورئان ده‌كات، ئه‌وسا شیرینی ئایه‌ته‌كان ده‌چێژێ و ده‌بێته نوورو ڕووناكی ژیانی و توێشووی قیامه‌تی.. پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ به سه‌یدنا ئه‌بوزه‌ڕی غیفاری یاوه‌ری خۆی ده‌فه‌رموێ: (عَلَيْكَ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآنِ وَذِكْرِ اللَّهِ تَعَالَى فَإِنَّهُ نُورٌ لَكَ فِي الْأَرْضِ وَذُخْرٌ لَكَ فِي السَّمَاءِ)[8]، وه به‌رده‌وام به شه‌پۆله ناسكه و فێنكه‌كانی سینه‌ی گوشاد ده‌بێ و هێمنی و سره‌وتی پێ ده‌به‌خشێت چونكه ده‌وركردنه‌وه‌ی ئه‌م قورئانه به‌و شێوه‌یه‌ی كه باسمان كرد ڕێگایه‌كی تره بۆ موسوڵمان تا بتوانێ شوێنه‌واری ئه‌و سۆزو خۆشه‌ویستیه هه‌ست پێبكات كه خوای گهوره به تایبه‌تی پێی ده‌به‌خشێت..
له ئه‌بوسه‌عیدی خودرییه‌وه ئه‌ویش له ئوسه‌یدی كوڕی حوزه‌یره‌وه[9] خوای گهوره لێیان ڕازی بێت ڕیوایه‌ت كراوه كه شه‌وێك سه‌یدنا ئوسه‌ید سوره‌تی به‌قه‌ره‌ی ده‌خوێندو ووڵاخه‌كه‌شی له لایه‌وه به‌سترابۆوه، له‌گه‌ڵ قورئان خوێندنه‌كه‌ی ئه‌مدا ووڵاخه‌كه‌ی ده‌كه‌وته جموجووڵ و نه‌ده‌سره‌وت، وه‌ك ئه‌وه‌ی شتی نه‌ناس ببینێت.. هه‌ر كاتێ كه ئه‌م له قورئان خوێندنه‌كه‌ی بێده‌نگ ده‌بوو وڵاخه‌كه‌شی له‌و جموجووڵ و هه‌ڵبه‌زو دابه‌زه‌ی ده‌كه‌وت و ده‌سره‌وت.. كه ئه‌م ده‌ستی ده‌كرده‌وه به قورئان خوێندنه‌كه‌ی دیسان ئه‌سپه‌كه‌ی ده‌كه‌وته‌وه ئه‌و حاڵه‌ته‌وه.. ئیتر هه‌ر كه سه‌یدنا ئوسه‌ید بێده‌نگ ده‌بوو وڵاخه‌كه‌ش ده‌سره‌وت.. له‌به‌ر ئه‌مه سه‌یدنا ئوسه‌ید خێرا یه‌حیای كوڕی (كه كۆرپه‌له بووه) له ووڵاخه‌كه‌ی دوور خستبۆوه، كه سه‌ری بۆ ئاسمان به‌رز كردبۆوه، تارمایی سپی وه‌ك هه‌وری بینیبوو كه چراو ڕووناكی زۆری تێدا بووه.. بۆ سبه‌ی ئه‌م باسه‌ی بۆ پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ گێڕایه‌وه، پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فه‌رمووی: ده‌زانی ئه‌وه چی بوو؟ فه‌رمووی: خواو پێغه‌مبه‌ری خوا ده‌زانن! پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فه‌رمووی: ئه‌وه فریشته بوون، له به‌ر ده‌نگه خۆشه‌كه‌ت كه قورئانت خوێندووه نزیك بوونه‌نه‌وه لێت، ئه‌گه‌ر تا به‌یانی بتخوێندایه په‌نهان نه‌ده‌بوون و هه‌موو خه‌ڵكیش ده‌یانبینین.. بوخاری گێڕاویه‌تییه‌وه. [10]
كه‌واته پێویسته موسوڵمان گرنگی بدات به ده‌ور كردنه‌وه‌ی قورئان و بیكاته یه‌كه‌م وێردی ڕۆژانه‌ی و به‌گوێره‌ی تواناو بوارو كاتی به‌رده‌وام بێت له خوێندنی و به‌وه ڕازی نه‌بێت به‌بێ ده‌وركردنه‌وه ڕۆژی لێ ئاوا ببێت. ئه‌گه‌ر نه‌خوێنده‌واریش بوو با گوێی لێ بگرێت و له كاتی خوێندنه‌وه‌ی قورئانه‌كه‌دا به دڵ گوێبیستی ئایه‌ته‌كان بێت.. یاخود هه‌ر چۆنێك بێت با چه‌ند سوره‌تێكی كورت له‌به‌ر بكات، هه‌ر كاتێك هه‌لی بۆ هه‌ڵكه‌وت بیخوێنێ و هه‌وڵ بدات بچێته رێزی ئه‌و ئیماندارانه‌ی كه خوای گهوره ده‌رباره‌یان ده‌فه‌رموێ: (إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا..) الأنفال/٢ واته: به‌ڕاستی ئیمانداران ئه‌وانه‌ن كه هه‌ر كاتێ ناوی خوای گه‌وره‌یان لاهێنرا راده‌چه‌نن و دڵیان ده‌ترسێت. ئه‌گه‌ر ئایه‌ته‌كانی په‌روه‌ردگاریان به‌سه‌ردا بخوێندرێته‌وه باوه‌ڕیان پێی زیاد ده‌كات.
له كۆتاییدا ده‌ڵێین پێویسته له‌سه‌ر موسوڵمان ده‌وری قورئان بكاته‌وه و بیكاته هه‌وارگه‌و به‌هاری دڵی، بیكاته هاوڕێ و هاوده‌می ژیانی، بیكاته مایه‌ی گه‌شانه‌وه‌ی ژیریی و بوژانه‌وه‌ی دڵ و ئاسوده‌یی ده‌روون و به‌ره‌كه‌تی ماڵ و سوكنای شوێنی كارو مه‌نزڵگای حه‌وانه‌وه‌ی پێ ڕۆشن بكاته‌وه.. پێغه‌مبه‌ری خوا صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ده‌فه‌رموێ: (وَإِذَا قَامَ صَاحِبُ الْقُرْآنِ فَقَرَأَهُ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ ذَكَرَهُ، وَإِذَا لَمْ يَقُمْ بِهِ نَسِيَهُ) رواه مسلم[11] واته: ئه‌گه‌ر بابای قورئان خوێن شه‌وو رۆژ قورئانه‌كه‌ی ده‌ور كرده‌وه، ئه‌وه یادی خوای به یاد كردنی قورئانه‌كه كردووه، ئه‌گه‌ر نه‌شی خوێند ئه‌وه بیری ده‌چێته‌وه..
خوای گهوره قورئانه‌كه‌ی بكاته مایه‌ی گه‌شه‌ی رۆح و به‌رچاو رۆشنیمان .. ئامین.
ئاماده‌كردنی: لیژنه‌یه‌كی یه‌كگرتووی ئیسلامی
پێداچوونه‌وه و توێژینه‌وه‌ی فه‌رمووده‌كانی: مامۆستا كرێكار
[1] نوسه‌رانی به‌ڕێز هه‌ر به مانا هێناوه‌ته‌وه‌و ئاماژه‌یان پێكردووه كه له بوخاری و موسلیمدایه، به‌ڵێ وایه له بوخاریدا ژماره (٤٥٨٢) یه‌و له موسلیمدا ژماره (٨٠٠) یه.. ئه‌مه‌ش له‌فزی فه‌رمووده‌كه‌یه لای بوخاری: (عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ، قَالَ: قَالَ لِي النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ اقْرَأْ عَلَيَّ، قُلْتُ آقْرَأُ عَلَيْكَ وَعَلَيْكَ أُنْزِلَ؟! قَالَ فَإِنِّي أُحِبُّ أَنْ أَسْمَعَهُ مِنْ غَيْرِي، فَقَرَأْتُ عَلَيْهِ سُورَةَ النِّسَاءِ حَتَّى بَلَغْتُ (فَكَيْفَ إِذَا جِئْنَا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَجِئْنَا بِكَ عَلَى هَؤُلَاءِ شَهِيدًا) قَالَ أَمْسِكْ فَإِذَا عَيْنَاهُ تَذْرِفَانِ).
[2] نوسه‌رانی به‌ڕێز هه‌ر وا هێناویانه‌ته‌وه‌و ئاماژه‌یان به سه‌رچاوه‌كه‌ی نه‌كردووه.ئیمامی ئیبنوكه‌سیر له ته‌فسیره‌كه‌یدا (تفسیر القران العظیم ٤/٢١٦) دا به سه‌نه‌ده‌وه هێناوێتیه‌وه: (خَرَجَ عُمَرُ يَعِسُّ الْمَدِينَةَ ذَاتَ لَيْلَةٍ، فَمَرَّ بِدَارِ رَجُلٍ مِنَ الْمُسْلِمِينَ، فَوَافَقَهُ قَائِمًا يُصَلِّي، فَوَقَفَ يَسْتَمِعُ قِرَاءَتَهُ فَقَرَأَ: (وَالطُّورِ) حَتَّى بَلَغَ (إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ لَوَاقِعٌ مَا لَهُ مِنْ دَافِعٍ) قَالَ: قَسَمٌ - وَرَبِّ الْكَعْبَةِ - حَقٌّ . فَنَزَلَ عَنْ حِمَارِهِ وَاسْتَنَدَ إِلَى حَائِطٍ ، فَمَكَثَ مَلِيًّا، ثُمَّ رَجَعَ إِلَى مِنْزِلِهِ، فَمَكَثَ شَهْرًا يَعُودُهُ النَّاسُ لَا يَدْرُونَ مَا مَرَضُهُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ).
[3] نوسه‌رانی به‌ڕێز ده‌رباره‌ی ئه‌م فه‌رمووده‌یه نوسیویانه: (رواه ابن ماجة باسناد جید) بەڵام شێخی ئه‌لبانی له (سلسلة الاحادیث الضعیفة ژماره٦٥١١) دا ده‌فه‌رموێ: زه‌عیفه.
[4] شێخی ئه‌لبانی ره‌حمه‌تی له به‌دواداچوونی سونه‌نی ئیبنوماجه (ژماره ١٣٣٩ )و (صحيح الترغیب و الترهیب ٢/٨٤) و (صحيح الجامع الصغير ٣٩٦٥ )دا ده‌فه‌رموێ: سه‌حیحه.
[5] نوسه‌رانی به‌ڕێز نوسیویانه: (اخرجه اصحاب السنن) واته: خاوه‌ن كتێبه‌كانی (سونه‌ن) گێڕاویانه‌ته‌وه، كه نه‌سائی و ترمزی و ئه‌بوداوودو ئیبنوماجه‌ن،ئه‌مه راسته ، بەڵام فه‌رمووده‌كه له موسلیمیشدایه (ب١/٥٣٥).
[6] نوسه‌رانی به‌ڕێز نووسیویانه: (رواه ابو داود والنسائی والترمذي صحيح الجامع الصغير رقم الحدیث ٣١٠٥) راسته، ئه‌و به‌ڕێزانه ریوایه‌تیان كردووه‌و به سه‌حیح دانانه‌كه‌ی شێخی ئه‌لبانی ره‌حمه‌تیش به‌و ژماره‌یه ته‌واوه، ترمزی (٢٩١٩)، ئیبنوماجه (٤٢٤٥) شێخی ئه‌لبانیش له (صحيح سنن النسائی ٢٥٦٠) ده‌فه‌رموێ: سه‌حیحه.. هه‌موو فه‌رمووده‌كه‌ش ئاوایه: (الْجَاهِرُ بِالْقُرْآنِ كَالْجَاهِرِ بِالصَّدَقَةِ، وَالْمُسِرُّ بِالْقُرْآنِ كَالْمُسِرِّ بِالصَّدَقَةِ).
[7] ناوي خەولەی كچی سەعلەبە بوو..
[8] نوسه‌رانی به‌ڕێز نوسیویانه: (رواه ابن ماجه فی حدیث طویل) واته: ئیبنوماجه له فه‌رمووده‌یه‌كی دوورودرێژدا ریوایه‌تی كردووه، راسته ئیبنوماجه‌و نه‌سائی و حاكم و ئیبنوحیببان و ئه‌وانی تریش ریوایه‌تیان كردووه، شێخی ئه‌لبانی ره‌حمه‌تی له ( صحيح الترغیب والترهیب ژماره ١٤٣٢) به حه‌سه‌نی داناوه..
[9] بۆ ناسینیان بڕوانه پاشكۆی كه‌سایه‌تیه‌كان.
[10] ئه‌م فه‌رمووده‌یه له بوخاری (ژماره ٤٧٣٠) و موسلیمدایه (ژماره ٧٩٦)، ئه‌مه‌ش ریوایه‌ته‌كه‌ی لای بوخارییه (عَنْ أُسَيْدِ بْنِ حُضَيْرٍ قَالَ بَيْنَمَا هُوَ يَقْرَأُ مِنْ اللَّيْلِ سُورَةَ الْبَقَرَةِ وَفَرَسُهُ مَرْبُوطَةٌ عِنْدَهُ إِذْ جَالَتْ الْفَرَسُ فَسَكَتَ فَسَكَتَتْ فَقَرَأَ فَجَالَتْ الْفَرَسُ فَسَكَتَ وَسَكَتَتْ الْفَرَسُ ثُمَّ قَرَأَ فَجَالَتْ الْفَرَسُ فَانْصَرَفَ وَكَانَ ابْنُهُ يَحْيَى قَرِيبًا مِنْهَا فَأَشْفَقَ أَنْ تُصِيبَهُ فَلَمَّا اجْتَرَّهُ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَى السَّمَاءِ حَتَّى مَا يَرَاهَا فَلَمَّا أَصْبَحَ حَدَّثَ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ اقْرَأْ يَا ابْنَ حُضَيْرٍ اقْرَأْ يَا ابْنَ حُضَيْرٍ قَالَ فَأَشْفَقْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَنْ تَطَأَ يَحْيَى وَكَانَ مِنْهَا قَرِيبًا فَرَفَعْتُ رَأْسِي فَانْصَرَفْتُ إِلَيْهِ فَرَفَعْتُ رَأْسِي إِلَى السَّمَاءِ فَإِذَا مِثْلُ الظُّلَّةِ فِيهَا أَمْثَالُ الْمَصَابِيحِ فَخَرَجَتْ حَتَّى لَا أَرَاهَا قَالَ وَتَدْرِي مَا ذَاكَ قَالَ لَا قَالَ تِلْكَ الْمَلَائِكَةُ دَنَتْ لِصَوْتِكَ وَلَوْ قَرَأْتَ لَأَصْبَحَتْ يَنْظُرُ النَّاسُ إِلَيْهَا لَا تَتَوَارَى مِنْهُمْ).
[11] موسليم ژمارە (٧٨٩).