به‌ندی دووه‌م
په‌یوه‌ندی فریشته‌كان به مرۆڤه‌وه
باسی یه‌كه‌م
په‌یوه‌ندی فریشته به موسوڵمانه‌وه
فریشته‌و باوەڕدار هاوده‌نگ و هاوڕێبازی یه‌كن چونكه هه‌ردووكیان ملكه‌چ و گوێ ڕایه‌ڵی فه‌رمانه‌كانی خوای گه‌وره‌ن، جا هه‌ر به‌م ڕوانگه‌یه‌ش فریشته‌كان په‌یوه‌ندی یان به باوەڕدارانه‌وه هه‌یه‌و مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌كه‌ن .
له‌و هه‌ڵوێستانه‌ی كه فریشته‌كان هه‌یانه به‌رامبه‌ر باوەڕدار ئه‌مانه‌ن:
١- خۆشیان ده‌وێت: پێغه‌مبه‌ر صَلَی اللَهُ عَلَيْهِ وَسَلَمَ ده‌فه‌رموێت: (إنَّ اللهَ تَبَارَكَ وَتَعالَى اذا أحَبَّ عَبْدَاً نَادَى جِبْرِيلُ: إنَّ اللهَ قَدْ أَحَبَّ فُلانَاً فَأحِبْهُ، فَيُحِبُّهُ جِبْريلُ، ثُمَّ يُنَادي جِبريلُ في السَّماءِ: إنَّ اللهَ قَدْ أّحَبَّ فُلانَاً فَأحِبُّوهُ، فَيُحِبُّهُ أهلُ السَّمَاءِ، وَيُوضَعُ لَهُ القُبُولُ في الأرضِ) رواه البخاری ومسلم[1] واته: ئه‌گه‌ر خوای به‌رزو بێ هاوتا به‌نده‌یه‌كی خۆش ویست بانگی جوبریل ده‌كات و پێی ده‌فه‌رموێت: ئه‌وا خوای گه‌وره فڵان كه‌سی خۆش ده‌وێت تۆش خۆشت بوێت، جبریلیش خۆشی ده‌وێت، پاشان جبریل بانگی ئاسمانییه‌كان ده‌كات و ده‌فه‌رموێت: ئه‌وا خوای گه‌وره فڵان كه‌سی خۆش ده‌وێت ئێوه‌ش خۆشتان بوێت، ئاسمانییه‌كانیش خۆشیان ده‌وێت، ئنجا ڕازی بوون و خۆشه‌ویستی ئه‌و كه‌سه ده‌كه‌وێته ناو خه‌ڵكی سه‌ر زه‌ویشه‌وه .
٢- ڕێگه‌ی ڕاستی نیشان ده‌ده‌ن: پێغه‌مبه‌ر صَلَی اللَهُ عَلَيْهِ وَسَلَمَ ده‌فه‌رموێت: (مَنْ سَأَلَ القَضَاءَ والى نَفْسَهُ، وَمَنْ أجْبَرَ علَيهِ يَنْزِلُ اللهُ عَلَيهِ مَلَكَاً فَيُسَدِّدْهُ) رواه الترمذي وابن ماجة[2] واته: هه‌ركه‌س داوای دادوه‌ریه‌تی بكات ده‌سپێررێت به خۆی، وه هه‌ركه‌س ناچار بكرێت له‌سه‌ری كه بیكات خوای گه‌وره فریشته‌یه‌كی بۆ ده‌نێرێت و ڕێگه‌ی ڕاستی نیشان ده‌دات و هه‌نگاوه‌كانی بۆ ڕاست ده‌كاته‌وه) .
٣- داوای لێخۆش بوونی بۆ ده‌كه‌ن: خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: (...وَالْمَلائِكَةُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِمَن فِي الأَرْضِ) الشورى/٥ واته: فریشته‌كان به ستایشی په‌روه‌ردگاریان پاك و بێگه‌ردی بۆ ده‌رده‌بڕن و داوای لێخۆش بوون بۆ ئه‌و كه‌سانه ده‌كه‌ن كه له‌سه‌ر زه‌ویدان. هه‌روه‌ها ده‌رباره‌ی هه‌ڵگرانی عه‌رش و ئه‌وانه‌ی به ده‌ورییه‌وه‌ن ده‌فه‌رموێت: (الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَّحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ * رَبَّنَا وَأَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدتَّهُم وَمَن صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ * وَقِهِمُ السَّيِّئَاتِ وَمَن تَقِ السَّيِّئَاتِ يَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ) الغافر/٧-٩ واته: ئه‌وانه‌ی عه‌رشیان هه‌ڵگرتووه و هه‌رچی به‌ده‌ورییه‌وه‌یه به ستایشی په‌روه‌ردگاریان پاك و بێگه‌ردی بۆ ده‌رده‌بڕن و باوەڕی پێ دێنن، و داوای لێخۆش بوون بۆ ئه‌وانه ده‌كه‌ن كه باوەڕیان هێناوه‌و ده‌ڵێن: په‌روه‌ردگارمان به‌به‌زه‌یی و زانستی خۆت هه‌موو شتێك داگرتووه، جا له‌وانه‌ش خۆش ببه كه ته‌وبه‌یان كردووه‌و شوێنی ڕێبازه‌كه‌ت كه‌وتوون و له سزای دۆزه‌خ بیان پارێزه، په‌روه‌ردگارمان بیانخه‌نه‌ره ئه‌و به‌هه‌شته ئاماده كراوانه‌وه كه‌وا به‌ڵێنت پێ داون و ئه‌وانه‌ش كه‌وا چاك بوون له باوو باپیران و هاوسه‌ران و وه‌چه‌كانیان، به‌ڕاستی هه‌ر تۆی شكۆمه‌ندو كار به‌جێی، وه له ناخۆشییه‌كانی ڕۆژی دوایی بیان پارێزه چونكه هه‌ركه‌س له‌و ڕۆژه‌دا له ناخۆشییه‌كان چه‌پاڵه بدرێت ئه‌وا ڕه‌حمت پێ كردووه، وه هه‌ر ئه‌وه‌شه بردنه‌وه‌و سه‌رفرازی گه‌وره‌و مه‌زن.
٤- درودی بۆ ده‌نێرن: خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: (هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا) الأحزاب/٤٣ واته: ئه‌و خوایه‌یه كه ره‌حمه‌تی خۆییتان به‌سه‌ردا ده‌بارێنێت، هه‌روه‌ها فریشته‌كانیش داواو تكاتان بۆ ده‌كه‌ن تا له تاریكییه‌كان ده‌رتان بێنێت بۆ ڕووناكی، وه خوای گه‌وره میهره‌بان و به‌به‌زه‌یییه به‌رامبه‌ر باوەڕداران.. ئه‌و كرده‌وانه‌ش كه به هۆیانه‌وه فریشته‌كان درود ده‌نێرن زۆرن له‌وانه: ئه‌وكه‌سه‌ی خه‌ڵكی فێری چاكه بكات، ئه‌وه‌ی دێت بۆ مزگه‌وت به مه‌به‌ستی نوێژ كردن، ئه‌وه‌ی له ڕیزی یه‌كه‌مدا نوێژ بكات، ئه‌وه‌ی له جێگه‌ی نوێژكردنه‌كه‌یدا ده‌مێنێته‌وه، ئه‌وانه‌ی به‌ڕیز نوێژ ده‌كه‌ن و كه‌لێنه‌كان پڕده‌كه‌نه‌وه، ئه‌وه‌ی درود بۆ سه‌ر پێغه‌مبه‌ر صَلَی اللَهُ عَلَيْهِ وَسَلَمَ بنێرێت، ئه‌وه‌ی سه‌ردانی نه‌خۆش بكات .
٥- ئاماده‌ی كۆڕی زیكرو زانستی ده‌بن: پێغه‌مبه‌ر صَلَی اللَهُ عَلَيْهِ وَسَلَمَ ده‌فه‌رموێت: (وَمَا اجْتَمَعَ قَومٌ في بَيْتٍ مِنْ بُيوتِ اللهِ يَتْلُونَ كِتابَ اللهِ، وَيَتَدارَسُونَهُ بَينَهُمْ الَّا نَزَلَتْ عَليهِمْ السَّكِينَةُ،وَغَشِيَتْهُمْ الرَّحْمَةُ، وَحَفَّتْهُم الملائِكَةُ، وَذَكَرَهُمْ اللهُ فِيمَنْ عِنْدَهُ) رواه مسلم[3] واته: هه‌ر كۆمه‌ڵێك له ماڵێك له ماڵه‌كانی خوادا كۆ ببنه‌وه‌و كتێبه‌كه‌ی خوا بخوێننه‌وه‌و له نێوانی خۆیاندا موتاڵای بكه‌ن، ئارامی و دڵنیایی به‌سه‌ریاندا ده‌ڕژێت و به‌زه‌یی و ڕه‌حمه‌ت دایان ده‌پۆشێت و فریشته‌كان چوار ده‌وره‌یان ده‌ده‌ن و خوای گه‌وره لای ئه‌وانه‌ی له خزمه‌تی خۆیدان باسیان ده‌كات .
٦- مژده‌و مزگێنی خۆشی پێ ده‌ده‌ن: فریشته‌كان مژده‌یان دابه ئیبراهیم عَلَيْهِ السَّلَام كه‌وا خوای گه‌وره وه‌چه‌یه‌كی (صالح)ی پێ ده‌دات، وه‌ك په‌روه‌ردگار ده‌فه‌رموێت: (...وَبَشَّرُوهُ بِغُلامٍ عَلِيمٍ) الذاريات/٢٨ واته: مژده‌یان پێ دا به منداڵێكی زۆر لێزان و زانا، هه‌روه‌ها مژده‌یان دابه زه‌كه‌رییا عَلَيْهِ السَّلَام كه یه‌حیای پێ ده‌درێت، وه‌ك خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: (فَنَادَتْهُ الْمَلائِكَةُ وَهُوَ قَائِمٌ يُصَلِّي فِي الْمِحْرَابِ أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيَى) ال عمران/٣٩ واته: فریشته‌كان بانگیان كرد، له‌و كاته‌دا كه له میحرابه‌كه‌دا وه‌ستابوو نوێژی ده‌كرد، كه‌وا خوا مژده‌ت ده‌داتێ به یه‌حیا .. وه نه‌بێت ئه‌م مژده پێدانه هه‌ر ته‌نها بۆ پێغه‌مبه‌ران بێت علیهم السلام به‌ڵكو بۆ باوەڕدارانی تریشه، وه‌ك پێغه‌مبه‌ر صَلَی اللَهُ عَلَيْهِ وَسَلَمَ ده‌فه‌رموێت: (زارَ رَجُلٌ أخَاً لَهُ في قَرْيَةٍ أخرى،فأرصَدَ اللهُ لَهُ عَلَى مَدْرَجِهِ مَلَكَاً،فَلَمَّا أتَى عَليهِ،قَالَ : أينَ تُريدُ ؟ قالَ : أُريدُ أخَاً لِي في هذِهِ الْقَرِيَهِ،قَالَ : هَلْ لَكَ عَلَيهِ مِنْ نِعْمَةٍ تَرُبُّهَا؟ قالَ: لا،غَيرَ أنِّي أَحْبَبْتُهُ فِي اللهِ عَزَّوَجَلَّ،قَالَ: فَإنِّي رَسُولُ اللهِ اليكَ بِأنَّ اللهَ قَدْ أَحَبَّكَ كَمَا أحْبَبْتُهُ فِيهِ) رواه مسلم[4] واته: پیاوێك سه‌ردانی برایه‌كی خۆی ده‌كرد له دێ یه‌كی تر، خوای گه‌وره‌ش فریشته‌یه‌كی نارده ڕێگه‌كه‌ی، كاتێك پێی گه‌یشت فریشته‌كه ووتی: بۆ كوێ ده‌چیت؟ ووتی: ده‌مه‌وێت بچم بۆ لای برایه‌كم له‌م دێ یه، ووتی: ئایا هیچ چاكه‌یه‌كت به‌سه‌ره‌وه هه‌یه تاكو چاودێری بكه‌یت و به‌سه‌ری بكه‌یته‌وه؟ ووتی: نه‌خێر، ئه‌وه‌نده نه‌بێت من له‌به‌ر خوای گه‌وره خۆشم ویستووه، ووتی: من ڕه‌وانه كراوی خوام بۆ لای تۆ كه مژده‌ت بده‌مێ به‌وه‌ی خوا خۆشی ده‌وێیت هه‌روه‌ك تۆ براكه‌تت له‌به‌ر خوا خۆشویستووه .
٧- له كاتی ته‌نگانه‌و جه‌نگدا دێن به هانایه‌وه‌و پشتیوانی لێ ده‌كه‌ن و سه‌ری ده‌خه‌ن: هه‌روه‌ك له جه‌نگی (به‌در)دا به‌شداریان كردو موسوڵمانه‌كانیان سه‌رخست، خوای گه‌وره‌ش له‌م باره‌یه‌وه ده‌فه‌رموێت: (إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلائِكَةِ مُرْدِفِينَ) الأنفال/٩ واته: كاتێك داوای فریاكه‌وتنتان له په‌روه‌ردگارتان ده‌كرد، ئه‌ویش به هاناتانه‌وه هات و فه‌رمووی: من پشتیوانیان لێ ده‌كه‌م به‌هه‌زار فریشته‌ی یه‌ك له دوای یه‌ك و پێشڕه‌و. پێغه‌مبه‌ریش صَلَی اللَهُ عَلَيْهِ وَسَلَمَ ڕۆژی (به‌در) ده‌یفه‌رموو: (هَذَا جِبْرِيْلُ آخِذٌ بِرَأْسِ فَرَسِهِ عَلَيْهِ أَدَاةُ الْحَرْبِ) رواه البخاری[5] واته: ئه‌وه جبریله سه‌ری ئه‌سپه‌كه‌ی گرتووه‌و پێویستی شه‌ڕی به‌سه‌ره‌وه‌یه .
٨- له‌گه‌ڵ ته‌رمه‌كه‌یدا ئاماده ده‌بن: پێغه‌مبه‌ر صَلَی اللَهُ عَلَيْهِ وَسَلَمَ ده‌رباره‌ی (سه‌عدی كوڕی مه‌عاز خوا لێی رازی بێت فه‌رمووی: (هذَا الذي تَحَرَّكَ لَهُ الْعَرْشُ،وَفُتِحَتْ لَهُ أبوابُ السَّمَاءِ. وَشَهِدَهُ سَبْعَونَ ألْفَاً مِنْ الملائِكَةِ،لَقَدْ ضَمَّ ضَمَّةً، ثُمَّ فُرِجَ عَنْهُ)[6] واته: ئه‌م هاوه‌ڵه‌ی كه عه‌رش بۆی له‌رزی و ده‌رگاكانی ئاسمانی بۆ كرایه‌وه‌و حه‌فتا هه‌زار فریشته ئاماده‌ی مردنی بوون، گوشینێك گوشرا، پاشان ده‌رووی لێ كرایه‌وه .
باسی دووه‌م
په‌یوه‌ندی فریشته‌كان به‌بێ باوەڕه‌وه
به‌و پێودانگه‌ی كه فریشته‌كان گوێ ڕایه‌ڵی خوای گه‌وره‌ن و بێ باوەڕ یاخی و سه‌ركه‌شه‌و سه‌رپێچی فرمانی خوا ده‌كات، بێگومان خۆشی یان لێ نایه‌ت و هه‌ڵوێستیان توونده به‌رامبه‌ری به‌وه‌ی:
١- به فرمانی خوای گه‌وره سزای ده‌ده‌ن: هه‌روه‌ك ئه‌و فریشتانه‌ی بوونه میوانی ئیبراهیم پێغه‌مبه‌ر صَلَی اللَهُ عَلَيْهِ وَسَلَمَ پێیان فه‌رموو: (إِنَّا أُرْسِلْنَا إِلَى قَوْمٍ مُّجْرِمِينَ * لِنُرْسِلَ عَلَيْهِمْ حِجَارَةً مِّن طِينٍ * مُسَوَّمَةً عِندَ رَبِّكَ لِلْمُسْرِفِينَ) الذاريات/٣٢-٣٤ واته: ئێمه ڕه‌وانه كراوین بۆ لای كۆمه‌ڵی تاوانباران كه گه‌لی (لوط) بوو بۆ ئه‌وه‌ی كڵۆ به‌ردیان به‌سه‌ردا ببارێنین كه له قوڕ پێكهاتووه، له لایه‌ن په‌روه‌ردگارته‌وه نیشانه كراون بۆ ئه‌وانه‌ی كه‌سه‌ركه‌شن .
٢- نه‌فرینی لێ ده‌كه‌ن: خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: (إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَمَاتُوا وَهُمْ كُفَّارٌ أُوْلَئِكَ عَلَيْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَالْمَلائِكَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ) البقرة/١٦١ واته: ئه‌وانه‌ی بێ باوەڕن و بێ باوەڕیش ده‌مرن نه‌فرینی خواو فریشته‌كان و هه‌موو خه‌ڵكی یان لێ ده‌كرێت .
ئه‌و كارانه‌ی فریشته‌كان به‌كردنیان نه‌فرین له خاوه‌نه‌كه‌ی ده‌كه‌ن
ئه‌و كارانه‌ی شایسته‌ن كه فریشته‌كان له‌سه‌ریان نه‌فرین له ئه‌نجامده‌ره‌كه‌یان بكه‌ن زۆرن له‌وانه: ئافره‌تێك نه‌چێت به‌ده‌م مێرده‌كه‌یه‌وه، ئه‌و كه‌سه‌ی ئاسنێكی تیژ له براكه‌ی به‌رز بكاته‌وه، ئه‌و كه‌سه‌ی جنێو به هاوەڵان ی پێغه‌مبه‌ر صَلَی اللَهُ عَلَيْهِ وَسَلَمَ بدات، ئه‌و كه‌سه‌ی ڕێگر بێت له‌به‌رده‌م جێ به‌جێ كردنی شه‌رعی خوادا، ئه‌و كه‌سه‌ی داڵده‌ی بیدعه چییه‌ك بدات .
ئاماده‌كردنی: كــاوان كــوردی
پێداچوونەوە و توێژینەوەی فەرمودەکان: مامۆستا کرێکار
[1] بوخاری (٣٢٠٩)، موسلیم (٢٦٣٧).
[2] شێخی ئەلبانی لە سلسلة الأحاديث الضعيفة (٣/٢٩٦) و (ضعيف سنن ابن ماجة ٢٣٠٩) و ضعيف الجامع الصغير (٥٦١٤)دا دەفەرموێ زەعیفە.
[3] مسلم (٢٦٩٩،٢٧٠٠)، سونەنی ئەبوداود (١/٤٦٠ ژمارە ١٤٥٥) شێخی ئەلبانیش لە (الجامع الصغير وزیادتە ١/١٠٤٥ژمارە ١٠٤٤٦)دا بە سەحيحی داناوە فەرمودەی تریش هەر لە سەحيحی موسلیمدا لەم بارەوە هەیە، بڕوانە شەرحی ئیمامی نەوەوی رەحمەتی لەسەر سەحيحی مسلم( ١٧/١٨٩).
[5] بوخاری (٧/٣١٢ ژمارە ٣٩٩٥).
[6] رواە النسائي باسناد صحيح وهو في (صحيح الجامع ٦/٧٢).